HENDEK                      Kureyş,   Hayber,   Gatafan,   Fezare   ve   Esed   Oğulları   gibi   müşrik,   Yahudi   ve   münafık   gruplardan   oluşan   ve   sayıları   on bini   bulan   müttefik   kuvvetlere   karşı   yapıldığı   için   “Ahzâb   Savaşı”;   Selman-i   Fârisî’nin   İran   tecrübesiyle   getirdiği   teklif sonucu   Medine’nin   etrafına   kazılan   hendekten   dolayı   da   “Hendek   Savaşı”   diye   anılan   bu   savaş,   Hicretin   5.   yılında meydana   gelmiştir.   Bir   süvarinin   geçemeyeceği   derinlik   ve   genişlikte   kazılan,   Medine’nin   hurmalıklarla   kaplı   bulunmayan cephesini   çevreleyen   ve   hayli   uzun   olan   bu   hendeğin   kazılması   birkaç   hafta   sürmüş,   Hz.   Peygamber   de,   ashabıyla beraber   üstü   başı   toprak   oluncaya   kadar   hendek   kazmıştır.   Hendek’ten   çıkartılan   toprak,   Müslümanlar   için   siper olduğundan,   ne   karşıdan   bir   at   geçebilmiş,   ne   atılan   oklar   isabet   edebilmişti.   Seksenli   yıllara   kadar   bu   hendekten   bazı kesitler   mevcut   iken,   maalesef   günümüze   kadar   korunmamış   ve   üzerine   asfalt   dökülmüştür.      Müslümanlara   Yüce Allah’ın   yardımının   somut   bir   şekilde   ulaştığı   yerlerden   biri   de   bugün   Yedi   Mescitler   olarak   bilinen   mescitlerin   bulunduğu bu   bölgedir.   Hendek   savaşının   yapıldığı   yerde   Hz.   Peygamberin   ve   ileri   gelen   sahabilerin   namaz   kıldıkları,   dua   ettikleri noktalara   bu   küçük   mescitler   yapılmıştır.   Günümüzde   birkaç   tanesi   hariç   diğerleri   kaldırılmış   bulunmaktadır.   Halen   bu alana   büyük   bir   cami   yapılmıştır.   Savaş   hazırlığını   önceden   haber   alan   Allah   Resûlü   (s.a.s.),   sahabe-i   kiram   ile   istişarede bulunmuş,   Selman-ı   Farisî’nin   tavsiyesiyle   müşriklerin   Medine-i   Münevvere’ye   girmelerine   engel   olmak   ve   müdafaa savaşı   yapmak   için,   Medine’nin   batısında   bir   hendek   kazılmasına   karar   vermiştir.   Selman-ı   Farisî’nin   görüşü   ile   kazılan hendek,   5.5   km.   uzunluğunda,   9   metre   genişliğinde   ve   4.5   m.   derinliğinde   idi.   Hendek   kazma   işinde   Allah   Resûlü (s.a.s.)   de   bizzat   ashabıyla   beraber   çalışmış   ve   onları   teşvik   etmiştir.   Kur’ân-ı   Kerim’in   otuz   üçüncü   sûresi   olan   Ahzâb sûresi   adını   bu   savaştan   almıştır.   Hendek   Savaşı’nın   yapıldığı   yerde   bulunan   Mescid-i   Seba’nın   yerine   yapılan   yeni mescit.   Önceden   kadınları   ve   çocukları   muhkem   yerlere   yerleştirerek   tedbir   alan   Müslüman   ordusu,   3000   kişiden oluşuyordu.      Hendekle   ilk   defa   karşılaşan   müşrikler   şaşkına   döndüler.   Hendek   atlanamayacak   kadar   genişti.   İslâm askerleri   karşıdan   kontrol   ediyordu.   Hendek   savaşı   esnasında   çok   bunalan   müslümanlara   Allah’ın   yardımı   yetişmiş,   Yüce Allah    onları    görünmeyen    ordularla    desteklemiştir.    Sonunda    uzun    bir    harp    için    hazırlıksız    olan    müşrikler,    havanın soğuması,   hayvanlarının   yemlerinin   bitmesi   ve   Allah’ın   müslümanlara   olan   yardımı   neticesinde,   bu   işten   vazgeçip muhasarayı   kaldırarak   geri   dönmek   zorunda   kalmışlardır.   Şüphesiz   Hendek   Savaşı’nda   da   alınacak   birçok   dersler   vardır. Hz.   Peygamber   her   zaman   olduğu   gibi,   burada   da   tedbiri   elden   bırakmamıştır.   Gerekli   stratejiye   başvurmuş,   önerilen makul   teklifi   kabul   etmiş,   ashabıyla   birlikte   bizzat   hendek   kazmış,   Yahudi   kabilelerinin   desteğini   engellemeye   çalışmıştır. Bazı   orduların   alt   taraftan,   bazılarının   üst   taraftan   geldiğini   gören   sahabenin,   şaşkınlıktan   gözlerinin   kaydığı,   korkudan yüreklerinin   ağızlarına   geldiği,   kötü   zanlara   kapıldıkları   ve   şiddetli   bir   sarsıntıyla   sarsıldıkları   (Ahzâb,   10-12)   24   gün süren   bu   savaşta,   şiddetli   rüzgâr   ve   görünmez   ordularından   oluşan   ilahî   yardım   yetişmiş   ve   yaklaşık   bir   ay   boyunca   hayli bunalan   müslümanları   kurtarmıştı.   Rüzgâr   ve   kum   fırtınası   karşısında   telef   olma   korkusuyla   düşman   geri   çekilmiş,   farklı gruplar   dağılmış   ve   Hendek   Savaşı   en   az   zararla   atlatılmıştı.   Hendek   Savaşı’nın   yapıldığı   bu   mekânlar   ziyaret   edilirken, dünyanın   çeşitli   ordularının   daha   güçlü   ittifaklarla,   İslâm   dünyasının   çeşitli   bölgelerinde   benzer   savaşlar   yaptığını,   ancak ne    o    bölgelerdeki    müslümanların,    ne    de    diğer    müslümanların    ilahî    yardıma    nail    olabilecek    gerekli    tedbirleri alamadıklarını,   birlikte   olamadıklarını,   yeni   hendekler   kazmak   şöyle   dursun,   tam   tersine   birbirlerinin   kuyularını   kazmaya çalışmalarının   nedenleri   üzerinde   düşünmek   gerekmektedir.   Bunalan   müslümanları   kurtaran   bu   şiddetli   rüzgârların,   o görünmez orduların asrımızda niçin yitirildiğini de orada düşünmek gerekir.         Yedi Mescidler                      Hendek   savaşının   yapıldığı   bölgede   bir   birine   yakın   küçük   küçük   yedi   mescid   bulunmaktadır.   Bunlara   "   Yedi Mescidler" denir. Medine’ye gelenler tarafından buraların da ziyaret edilmesi âdet haline gelmiştir.

KUBA MESCİDİ                   Kuyuları   ve   hurma   bahçeleriyle   meşhur   verimli   bir   vaha   üzerinde   kurulmuş   olan   ve   adını   buradaki   bir   kuyudan   alan Kubâ,    Mekke    yolu    üzerinde    bulunan    bir    köydü.    Rasülüllah    Efendimiz    Mekke’den    Medine’ye    hicretleri    esnasında Medine’ye   yaya   bir   saatlik   mesafede   bulunan   Kubâ’ya   ulaştı.   14   gün   müsafir   kaldı.   Bu   süre   içerisinde   Evs’in   bir   kolu   olan Amr   b.   Avf   oğullarından   Gülsûm   b.   El-Hedm’in   evinde   misafir   kaldı;   genişliğinden   dolayı   daha   uygun   gördüğü   Sa’d   b. Hayseme   el-Ensari’nin   evinde   de   ashabıyla   sohbet   etti.   İnşaatında   bizzat   kendilerinin   de   çalıştığı   İslam’da   ilk   mescidi yaptırdı. Burada namaz kıldı. Sa’d b. Hayseme’nin evinde Rasülüllah’ın (s.a.v.) namaz kılarak ashabıyla sohbet ettiği yer 1985’te gerçekleşen son imara kadar korunmuş, bu genişletmede Kubâ Mescidi’ne dâhil edilmiştir. Kubâ Mescidi, Mescid-i Haram, Mescid-i Nebi ve Mescid-i Aksâ’dan sonra en faziletli mesciddir. Kubâ Mescidi’nde namaz kılmayı umreyle eşdeğer gören Peygamber Efendimiz, Medine’de   bulunduğu   zamanlar   Cumartesi,   bazen   da   Pazartesi   günleri   ve   Ramazan’ın   17.   günü   Mescid-i   Kubâ’ya giderek namaz kılar, burada verilen Kur’an-ı Kerim derslerini denetler, kendisine sorulan soruları cevaplandırırdı. Kur’an-ı Kerim’de Tevbe Suresinin 108. ayetinde sözü edilen mescidin Kubâ Mescidi olduğu kabul edilir: “Tâ   ilk   günden   takva   üzere   tesis   edilen   mescid   içinde   namaz   kılman   elbette   daha   layıktır.   Onun   içinde   çok   temizlenmeyi sevenler vardır. Allah da çokca temizlenenleri sever.” (Tevbe, 108) Âyet-i   Kerimede   zikri   geçen   “temizliği   seven   erkekler”   ifadesi   ile   Kubâ   halkı   kastedilmiştir.   Çünkü   onlar   su   ile   istincayı âdet haline getirmişlerdi (Elmalılı Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, ilgili âyetin tefsiri). Kuba   Mescidini   ziyaret   etmek   ve   burada   namaz   kılmak   müstehaptır.   Burası,   Hz.   Peygamber   (s.a.s)’in,   düzenli   olarak Cumartesi   günleri,   zaman   zaman   da   Pazartesi   günleri   ziyaret   etmeyi   âdet   haline   getirdiği   bir   mesciddi.   Oraya   bazen binekli olarak bazen yaya gider ve namaz kılardı. Bir hadîs-i şeriflerinde bunu müslümanlara da tavsiye ederek şöyle buyururlar: “Kim   evinde   güzelce   temizlenip   abdest   aldıktan   sonra   başka   maksatla   değil,   sadece   namaz   kılmak   için   Kuba   Mescidi’ne giderse bir umre yapmış gibi sevap kazanır.” (Tecrid c.4, s.212

MESCİD-İ ĞAMÂME (MUSALLÂ) (Bulut Mescidi) Efendimiz   Hz.   Muhammed   (s.a.v)   Medine   deki   ilk   bayram   namazını   ve   son   dört   sene   bayram   namazlarını   kıldırdığı   yer olarak   bilinir.   Münaha   diye   bilinen   bu   yerde   Peygamber   efendimiz   (s.a.v)   mucizelerinden   biri   olan   yağmur   duasında efendimizin   üstüne   gelen   bulutun   gölgelendirmesi   ve   sonrasında   yağan   yağmur   üzerine   bulut   anlamına   gelen   GAMAME denilmiştir.   Osmanlı   sultanı   I.Abdülmecit   tarafından   yaptırılan   irili   ufaklı   10   kubbeden   oluşan   mescide   bakıldığında bulutu andırmaktadır. İslâm'ın   ilk   asırlarında   genellikle   şehirlerin   kenar   kısımlarında   toplu   namazlar   için   musallâlar   hazırlanır   ve   bayram,   cuma namazları   gibi   toplu   namazlar   bu   günkü   gibi   muhtelif   camilerde   değil,   sadece   namazgâh   denilen   bu   musallâlarda   kılınır, böylece   bütün   şehir   halkının   haftada   bir   defa   bir   araya   gelmesi   sağlanırdı.   Nitekim   Ebu   Said   El-Hudrî   (r.a)'ın   ifadesine göre:   "Rasulullah   (s.a.s),   Ramazan   ve   Kurban   bayramlarında   musallâya   çıkar   ve   ilk   başladığı   şey   namaz   olurdu. Namazdan   sonra   ayağa   kalkarak   sahabeye   vaaz   eder,   onlara   gerekli   tavsiyelerde   bulunur,   gerekli   emirleri   verir,   gaza için göndereceği varsa onları gönderir ve daha sonra musalladan evine geri dönerdi" (Buhârî İdeyn, 6). Nafi'   b.   Ömer   de   der   ki:   "Rasulullah   (s.a.s),   bayram   gününün   sabahında   musallâya   gider   ve   beraberinde   mızrağı   da götürülürdü.   Musallaya   varınca   mızrağı,   kendisinin   önünde   dikilir   ve   ona   doğru   namaz   kılardı.   Rasulullah'ın   o   zamanki musallâsı bir düzlükten ibaretti ve önünde mihrap gibi herhangi bir şey yoktu" (İbn Mace, İkamet, 164). İslâm   hukukçuları   bu   hadisi   şerifleri   nazarı   itibara   alarak   yağmur   ve   kar   gibi   bir   özür   olmadıkça   bayram,   cuma   ve cenaze   gibi   toplu   namazların   şehir   dışında   bir   musallâda   kılınmasının   sünnet   olduğunu   ve   musallâda   bayram   namazı kılmanın   camide   kılmaktan   daha   faziletli   olduğunu   söylemişlerdir.   Hanefi   fukahası   hep   bu   görüştedirler.   Zira   Rasulullah (s.a.s), bayram namazlarını hep Medine camiinin dışındaki musallâda kıldırmıştır. Peygamber   Efendimizin   musallâsı,   Medineli   Münevverede,   Mescid-i   Nebevînin   kapısından   güney   batı   istikametine   doğru 500    m    uzaklığında    bir    yerde    idi.    Bu    gün    Mescidü'l-Gamâme    denilen    cami    Peygamber    Efendimizin    musallâsında yapılmıştır. Medine ahalisi de Hicretin dokuzuncu yüzyılına kadar bayram namazlarını orada kılarlardı. Peygamberimizin    musallâsı    olan    Mescidü'l-Gamâme,    Hicretin    ikinci    yüzyılında    cami    haline    getirilmiştir.    Hicretin dokuzuncu   yüzyılına   kadar   bu   cami   musallâ   olarak   kullanılıyordu.   Ancak,   Mescid-i   Nebevi   genişletilince   artık   musallâya ihtiyaç kalmayıp cuma ve bayram namazları da burada kılınmaya başlandı. Peygamberimiz   (s.a.s)'in   musallâsında   inşa   edilen   Mescidü'l   Gamame,   Hicretin   sekizinci   yüzyılında   Kılavun'un   oğlu Sultan   San   tarafından   tamir   edildi.   Dokuzuncu   yüzyılda   Mimar   Emir   Berdek   tarafından,   onüçüncü   yüzyılda   Osmanlı Sultanı   Abdülmecid   Han   tarafından   ve   XIX.   yüzyılda   II.   Abdülhamid   Han   tarafından   yine   tamirat   gördü   ve   nihayet   Hicri- 1353   yılında,   Suud   hükümeti   tarafından   Osmanlı   mimarisi   üzerine   tamiratı   yapıldı   (Abdül   Kuddus   el-Ensari,   Asarü'l- Medine el-Münevvere, 118). Gamame aynı zamanda bulut demektir. Peygamberimiz   Hz.   Muhammed   Mustafa   (sav)   Efendimizi   çocukluğundan   beri   çok   güneşli   günlerde   günesşin   yakıcı sıcaklığından   koruyan   bulut   medineye   hicretinden   sonra   Rasulullah   (sav)   mescidinde   veya   kapalı   alanlarda   bulunduğu sürece bulutun bu mevkide durduğu rivayet edilmiştir. Bu sebeple bu mescide bulut mescidi anlamına gelen gamame mescidi adı verildiği ifade edilmektedir.

MESCİD-İ EBUBEKİR ES - SIDDIK El-Arida   sokağında   bulunan   mescit,   El-Mısalla   (El-Gamama)   mescidinin   yakınında   ve   Mescid-i   El-Nebevî’nin   güney   batı tarafında   yer   almaktadır.   Peygamber   Efendimiz’in   ve   daha   sonrada   adının   verildiği   Hz.   Ebu   Bekir’in   bayramlarda   namaz kıldığı   mekanlardandır.   Mescit,   Ömer   Bin   Abdülaziz’in   Medine   El-Münevvere   hükümdarlığı   sırasında   inşa   edilmiş   olup Osmanlı   Padişahı   Sultan   II.   Mahmut   döneminde   Hicri   1254   yılında   yenilenmiştir.   Dörtgen   görünümlü   olan   mescidin   her tarafının   uzunluğu   yaklaşık   9   metredir.   Bazalt   taşından   inşa   edilen   mescidin   iç   bölümü,   beyaz   kireçle   boyanmıştır. Mescidin   girişi,   doğu   duvarında   yer   almaktadır.   Girişin   sağında   ve   solunda   dikdörtgen   şeklinde   2   pencere   bulunmaktadır. giriş,   direkt   olarak   namaz   kılınan   mekana   açılmaktadır.   Namaz   kılınan   mekanın   iç   yüksekliği   12   metreyi   aşan   ve   boğaz kısmında aydınlatmak amacıyla 8 penceresi bulunan bir kubbeyle kapatılmıştır. Yüksekliği   yaklaşık   2   metre   ve   genişliği   yaklaşık   80   cm   olan   mihrap,   mescidin   güney   duvarının   ortasında   yer   almaktadır. Minare   ise   mescidin   kuzeydoğu   köşesinde   bulunmakta   olup   alt   bölümü   alçak   irtifalı   ve   dörtgen   şeklindedir.   Bundan   sonra şişik   ve   yine   az   irtifalı   bölüm   gelmektedir.   Bu   bölümden   sonra   boru   şeklinde   bir   gövde   ve   bunun   sonunda   kalasların üzerine   yerleştirilmiş   bir   şürfe   bulunmakta   olup,   yine   bir   boru   şeklinde   bir   gövde   ve   ardından   üstte   kıvrımlı   bir   metal   ve onun da üzerinde yükselen bir hilal yer almaktadır. Mescidin   doğu   kısmında,   uzunluğu   kuzeyden   güneye   yaklaşık   13   metre   ve   genişliği   6   metre   olan   dikdörtgen   şeklinde   bir avlu   bulunmaktadır.   Kapısı   kuzeye   doğru   olup   El-   Gamame   mescidinin   meydanına   açılmaktadır.   Doğu   duvarı   siyah   taşla kaplanınca   ve   kubbe   ile   minare   beyaz   renkle   boyanınca   ortaya   her   iki   rengin   yarattığı   güzel   bir   görsel   ahenk   ortaya çıkmıştır. Mescit son dönemde restore edilmiştir.

MESCİD-İ ÖMER BİN AL-HATTAB El-Mısalla   (El-Gamâma)   mescidinin   yakınında   ve   Mescid-i   Nebevî’nin   güney   batısında   yer   almaktadır.   Mescit,   batı tarafından   Kiba   yoluna,   kuzey   tarafından   El-Gamame   mescidi   meydanına   ve   doğu   kenarı   ise   Bathan   vadisine bakmaktadır.   Mescit,   Hicri   850   yılında   Şemsettin   Muhammed   Bin   Ahmet   El-Sehlavi   tarafından   yaptırılmıştır.   Mescidin inşa   edildiği   mekanın,   Peygamberimiz’in   ve   daha   sonrada   adının   verildiği   Hz.   Ömer’in   bayramlarda   namaz   kıldığı mekanlardan   biri   olduğu   tahmin   edilmektedir.   Osmanlı   Padişahı   Sultan   II.   Mahmut   döneminde   Hicri   1254   yılında   ve daha   sonra   oğlu   I.   Abdülmecit   döneminde   Hicri   1266   yılında   yenilenmiştir.   Dörtgen   görünümlü   olan   mescidin   her tarafının   uzunluğu   yaklaşık   8   metredir.   Bazalt   taşından   inşa   edilen   mescidin   iç   bölümü,   beyaz   kireçle   boyanmıştır. Çatısı,   iç   bölümden   yüksekliği   yaklaşık   12   metreye   varan   ve   güzel   bitki   süslemeleriyle   kaplanan   bir   kubbeyle örtülmüştür. Mihrap,   mescidin   güney   duvarını   ortasında   yer   almaktadır.   Sağında   ve   solunda   dikdörtgen   şeklinde   2   pencere bulunmaktadır.   Bu   iki   pencerenin   hemen   karşısındaki   kuzey   tarafında,   iki   pencere   daha   yer   almakta   olup   ortalarında da   mescidin   girişi   bulunmaktadır.   Mescidin   kuzey   tarafında   ise,   3   X   12   ölçüsünde   ve   dikdörtgen   şeklinde   açık   bir   avlu yer   almaktadır.   Kuzeybatı   kısmının   köşesinde   uzunluğu   yaklaşık   olarak   15   m   olan   bir   minare   bulunmaktadır.   Surun yüksekliğine   kadar   dörtgen   olan   minare,   bundan   sonraki   kısımda   yaklaşık   aynı   yükseklikte   sekiz   köşeli   görünümlü olup   bu   kısım   sürfede   sonlanmaktadır.   Minarenin   3.   kısmı   ise   boru   biçiminde   olup   üstten   kıvrımlı   metal   bir   cisim   ve onunda üzerinde bir hilal ile sonlamaktadır.

MESCID-i ICABE Melik   Faysal   caddesi'nde   (Şariu's-sittın)   Cennetü'   l   baki"nin   yaklaşık   385   m.   kuzeyinde   Mescid-i   Ne-bevi'ye   580   m. uzaklıktadır. Ensardan Bent Muaviye b. Malik b. Avf toprağında bulunduğu için bu adla da anılır. Resul-i   Ekrem   ashabından   bir   grupla   birlikte   Bent   Muaviye   Mescidi'ne   uğramış,   iki   rek'at   namaz   kılmış   ve   ardından uzunca   bir   süre   dua   ettikten   sonra   orada   bulunanlara   şunları   söylemiştir:   "Rabbimden   üç   şey   istedim.   Bana   ikisini   verdi, birini   vermedi.   Rabbimden   ümmetimi   kıtlıkla   helak   etmemesini   istedim,   onu   bana   verdi.   Ondan   ümmetimi   suda   boğarak helak   etmemesini   diledim,   onu   da   verdi.   Felaketlerini   kendi   aralarında   vermemesini   (tefrikaya   düşmemelerini)   diledim, bunu   bana   vermedi"   (Müslim,   "Fiten",   20).   Resulullah'ın   duasının   Cenab-ı   Hak   tarafından   kabulü   dolayısıyla   bu   cami Mescid-i icabe diye anılmıştır. Hicretin   9.   (631)   yılında   Medine'ye   gelen   Necran   heyeti   ile   Hz.   Peygamber   arasında   hristiyanlık   konusunda   tartışma meydana   gelmiş,   nazil   olan   ayet   (Al-i   İmran   3/61)   doğrultusunda   Hz.   Peygamber   yanına   Hz.   Ali,   Fatıma,   Hasan   ve Hüseyin'i   alarak   Necran   heyetinin   yanına   gitmiş   ve   ilgili   ayetleri   okuyarak   kendilerini   Mescid-i   icabe'nin   bulunduğu   yerde mübaheleye   (beddua)   davet   etmişti.   Ancak   Necranlılar   Hz.   Muhammed'in   peygamber   olma   ihtimalini   göz   önüne   alarak buna cesaret edememişlerdi. Bu olay sebebiyle adı geçen cami Mescid-i Mübahele diye de anılır. Hz.   Peygamber   zamanında   mescid   haline   getirilen   mekanlardan   olan   Mescid-i   icabe   uzun   süre   üstü   açık   olarak   hizmet vermişti.   Burayı   ziyaret   edenler   nafile   namaz   kıldıktan   sonra   Hz.   Peygamber'in   yaptığı   duayı   okumayı   adet   edinmişlerdi. il.   Mahmud   ve   Sultan   Abdülmecid   zamanlarında   imar   gören   Mescid-i   icabe   1997'de   yeniden   inşa   edildi   ve   çevresindeki sosyal tesislerle birlikte yaklaşık 1200 m2 'lik bir alana ulaştı.

MESCID-i SUKYA Medine'nin   batısında   Vebere   hanesinde   bir   kuyu-nun   yanında   inşa   edilmiştir.   Res0l-i   Ekrem   Bedir   Gazvesi   için   yola çıktığında    bu    kuyunun    yanında    bir    süre    konaklamış,    yaşları    küçük    olduğu    halde    orduya    katılanları    Medine'ye göndermişti.   Daha   sonra   Hz.   ibrahim'e   Mekke'nin   bereketli   kılındığı   gibi   Medi-ne'nin   de   ashabına   mübarek   kılınmasını dileyerek,   onlara   Mekke'yi   sevdirdiği   gibi   Medine'yi   sevdirme-sini   Cenab-ı   Hakk'tan   niyaz   etmişti.   Hz.   Ömer'in   yağmur duası   için   bu   yeri   tercih   etmesi   de   Res0lul-lah'ın   duasıyla   ilgilidir.   Daha   sonra   buradaki   kuyu-nun   hemen   kuzeyinde büyük    ihtimalle    Ömer    b.    Ab-dülaziz    tarafından    bir    mescid    yaptırılmıştı.    Bugün    Medine    tren    istasyonu    dahilinde güneydoğu   tara-fında   yer   alan   Sükya   Mescidi,   13   x   5   m.   ölçülerinde   ve   ortadaki   büyük   olmak   üzere   üç   kubbeli   Osmanlı tarzı küçük bir mescid olarak ayaktadır.

CUMA MESCİDİ Mescid-i Atike (Vadi) adıyla da anılan bu cami, Kuba caddesinde Mescid-i Kuba'ya 350 m. uzaklıktadır Hicret   sırasında   Kuba'ya   ulaşarak   burada   Mekke'den   gelecek   olan   Hz.   Ali   ve   diğer   muhacirleri   beklemek   üzere   bir   süre kalan   ve   24   Eylül   622   Cuma   günü   Yesrib'e   hareket   eden   Hz.   Peygamber   cuma   vakti   girince   Ranuna   vadisinde   Salim   b. Avf   kabilesine   misafir   oldu;   buradaki   namazgahta   ilk   cuma   hutbesini   okuyup   namazı   kıldırdı.   Daha   sonra   bu   ilk   cuma namazının hatırasını yaşatmak için Mescid-i Cum'a adıyla meşhur olan bir mescid yaptırıldı. Mescid-i   Atike   (Vadi)   adıyla   da   anılan   bu   cami,   Kuba   caddesinde   Mescid-i   Kuba'ya   350   m.   uzaklıktadır.   ilk   defa   ömer   b. Abdülazız'in   Medine   valiliği   sırasında   inşa   edilen   Mescid-i   Cum'a,   Osmanlı   padişahlarından   II.   Bayezid   tarafından yeniden   imar   edildi.   Mihrabının   yakınında   Hz.   Peygamber'in   namaz   kıldığı   yer   belirgin   hale   getirildi.   Daha   sonra   ufak çaplı onarımlar geçiren Mescid-i Cum'a 1992'de yıktırılarak yeniden inşa edilmiştir. (Hicaz Albümü, Diyanet ışleri Başkanlığı) Türk   mimarisini   andıran   yapısıyla   arzı   endam   eden   bu   mescid   Kuba   Mescinin   bir   km.   kuzeyine   düşmektedir.   Mimarı Mahmut Kirazoğlu’dur.

MESCİD-İ ZÜLHULEYFE (MÎKÂT MESCİDİ)                   Hz.   Peygamber   zamanında   Medine’den   Mekke’ye   giden   yolun   ilk   merhalesi   olan   ve   Medine   haremini   sınırlayan dağlardan   Âir   (Ayr)   yakınlarında   Medine’nin   güneybatısındaki   Akīk   vadisinde   bir   derenin   adı   olan   Huleyfe,   Arabistan’da aynı   adı   taşıyan   diğer   yerlerden   ayırt   edilmek   için   Zülhuleyfe   diye   anılmıştır.   Su   kaynakları   bakımından   zengin   sayılan, özellikle   Hz.   Ali’ye   nisbet   edilen   bir   kuyudan   dolayı   “Âbâr-ı   Alî”   (Ebyârıalî)   adıyla   zikredilen   Zülhuleyfe,   batısında   yer aldığı    Akīk    vadisinden    ötürü    Akīk    Zülhuleyfesi    olarak    da    bilinir.    Medine’den    Zülhuleyfe’ye    Tarîkuşşecere    veya Tarîkulmuarres   yoluyla   gidilir.   Hz.   Peygamber,   Medine’den   çıkarken   Tarîkuşşecere   yolundan   gider,   Medine’ye   ise   bu yoldan   daha   aşağıda   bulunan   ve   şehre   daha   yakın   olan   Tarîkulmuarres   yoluyla   dönerdi   (Buhârî,   “Ḥac”,   15).   Resûl-i Ekrem,   Medine   çevresinden   Mekke’ye   gidenlerin   Medine’de   veya   en   geç   Zülhuleyfe’de   ihrama   girmeleri   gerektiğini söylemiştir   (Buhârî,   “Ḥac”,   7,   9-12;   Müslim,   “Ḥac”,   11-12).   Zülhuleyfe,   Mekke’ye   en   uzak   mîkāt   yeridir,   dolayısıyla burada ihrama girmek daha faziletlidir (İbn Hacer, III, 453).                   Hz.   Peygamber   hicretten   sonra   dört   defa   Medine’den   Mekke’ye   gitmek   üzere   yola   çıktı   ve   bu   sırada   Zülhuleyfe’ye uğradı.   Zilkade   6   (Mart   628)   tarihinde   sahâbîlerle   birlikte   umre   için   Medine’den   hareket   edip   Zülhuleyfe   mevkiine gelince   burada   konakladılar.   Zülhuleyfe’ye   getirttiği   ve   gerdanlık   takıp   nişanladığı   kurbanlıklarını   Mekke’ye   sevketti. Ardından   ihrama   girip   “semüre”   adı   verilen   bir   ağacın   altında   namaz   kıldı   (Buhârî,   “Ḥac”,   107).   Kureyşliler’in   durumunu öğrenmek   için   Mekke’ye   gönderdiği   Büsr   b.   Süfyân   el-Huzâî’nin   dönüşüne   kadar   Zülhuleyfe’de   kaldı   ve   onun   gelmesi üzerine   buradan   telbiye   getirerek   Mekke’ye   hareket   etti.   Ancak   Mekkeliler’in   engellemesi   yüzünden   bu   umre   yapılamadı ve   yolculuk   Hudeybiye   Antlaşması   ile   sonuçlandı.   Daha   sonra   Kâbe’yi   ziyaret   amacıyla   Medine’den   Mekke’ye   giderken Zülhuleyfe’de   ihrama   girilmesi,   satın   alınan   kurbanlıklara   gerdanlık   takılıp   Mekke’ye   sevkedilmesi   âdet   haline   geldi (Buhârî, “Ḥac”, 115).                   Hudeybiye   Antlaşması’nın   ertesi   yılı   umretü’l-kazâ   için   yine   6   Zilkade’de   Medine’den   yola   çıkan   Hz.   Peygamber   ve beraberindekiler   Fürû’   yoluyla   Zülhuleyfe’ye   ulaştılar;   burada   ihrama   girdikten   sonra   bir   gece   kaldılar   ve   Mekke’ye   doğru hareket    ettiler.    Resûl-i    Ekrem,    Medine’den    Mekke’ye    gidişlerinde    sadece    Mekke’nin    fethi    yolculuğunda    ihrama girmemiştir.   13   Ramazan   8   (4   Ocak   630)   tarihinde   ordusuyla   Medine’den   ayrıldığında   harekâtın   hedefini   gizli   tuttuğu   için Zülhuleyfe’de   ihrama   girmeden   Mekke’ye   yöneldi.   9   (631)   yılında   emîr-i   hac   tayin   edilen   Hz.   Ebû   Bekir   de   Medine’den yola   çıkarak   Zülhuleyfe’ye   ulaştı.   Burada   ihram   hazırlıkları   yapılırken   nâzil   olan   Tevbe   sûresinin   ilgili   âyetlerini   bildirmek için   Resûl-i   Ekrem   tarafından   gönderilen   Hz.   Ali   kafileye   Zülhuleyfe’de   veya   oradan   ayrıldıktan   bir   süre   sonra   katıldı (Taberî, III, 123).                   Hz.   Peygamber,   25   Zilkade   10   (22   Şubat   632)   tarihinde   Vedâ   haccı   maksadıyla   Medine’den   ayrılıp   beraberindekilerle Zülhuleyfe’ye   vardıktan   sonra   çevreden   gelecek   olanların   toplanması   için   beklemeye   başladı.   Zülhuleyfe’de   Resûlullah’ın öğle   namazını   mı   yoksa   ikindi   namazını   mı   kıldırdığı   ve   kaç   rek‘at   kıldırdığı   hususu   tartışmalara   yol   açmıştır.   Osmanlı âlimi   Hızır   Bey,   Tuḥfe-i   Sulṭân   Murâd   Ḫan   adlı   Farsça   risâlesinde   (Beyazıt   Devlet   Ktp.,   nr.   5577,   vr.   41b-44a)   Resûlullah’ın Medine’de   öğle   vaktinin   farzını   dört   rek‘at   kıldırıp   ardından   Zülhuleyfe’de   ikindinin   farzını   iki   rek‘at   kıldırdığına   dair rivayetleri   ele   almıştır.   Bu   konuda   Enes   b.   Mâlik’ten   gelen,   “Mescid-i   Nebevî’de   öğle   namazını   dört,   ikindi   namazını   ise Zülhuleyfe’de   iki   rek‘at   kıldık”   şeklindeki   rivayet   (Buhârî,   “Ḥac”,   24-25,   27)   Enes’in   olayın   şahidi   olması   sebebiyle   tercih edilmiştir   (İbn   Hazm,   s.   252).   Hz.   Peygamber,   daha   önce   iki   umre   yolculuğunda   yaptığı   gibi   Vedâ   haccı   sırasında   da Zülhuleyfe’de   geceledi   ve   yine   semüre   ağacının   altında   namaz   kıldı   (Buhârî,   “Ḥac”,   23;   Müslim,   “Ḥac”,   30).   26   Zilkade’de (23   Şubat)   sabah   namazını   kıldırdıktan   sonra   ihrama   girmek   için   gusül   abdesti   aldı.   Öğle   namazını   Zülhuleyfe’de   kıldırıp telbiye getirerek Mekke’ye doğru yola çıktı (Buhârî, “Ḥac”, 20, 29).                   Daha   önce   Mekke’den   Medine’ye   kaçan,   Hudeybiye   Antlaşması   gereği   Mekke’ye   iade   edilmesi   gereken   Ebû   Basîr’in, kendisini   Mekke’ye   götürmekte   olan   iki   muhafızın   elinden   Zülhuleyfe’de   yemek   molası   verildiği   esnada   kaçması   da Zülhuleyfe’nin   o   dönemde   Medine   ile   Mekke   arasındaki   konaklama   yerlerinden   biri   olduğunu   göstermektedir.   Daha sonraki   dönemlerde   Medine’den   Mekke’ye   gidenler   Zülhuleyfe’de   ihrama   girmeye   devam   ettiler,   Hz.   Peygamber’in bulunduğu   mekânlarda   kalmaya   ve   onun   uygulamalarını   yerine   getirmeye   önem   verdiler   (Buhârî,   “Ḥac”,   14,   16).   Ebû Hüreyre’nin,   hayatının   son   dönemlerinde   yabancıların   çoğalıp   görüşebileceği   sahâbîlerin   azalması   dolayısıyla   Medine’den ayrılarak   Zülhuleyfe’deki   evine   çekildiği   rivayetlerine   rağmen   (İbn   Sa‘d,   IV,   254)   Zülhuleyfe   sürekli   meskûn   bir   mahal olmadı.   Yakın   çevresinde,   özellikle   de   Akīk   vadisinde   iskân   hareketleri   başladıysa   da   devamlı   bir   yerleşimin   görülmediği, hac   günleri   öncesinde   bir   çarşının   kurulduğu   Zülhuleyfe,   tarih   boyunca   mîkāt   yeri   olmasının   yanında   buluşma   ve   geçici konaklama yeri olarak kullanıldı.                   Hz.   Hasan’ın   soyundan   Katâde   b.   İdrîs,   Mekke’ye   hâkim   olduktan   sonra   Medine   üzerine   yürüdü   (601/1204). Hüseyin’in   soyundan   gelen   Medine   Emîri   Sâlim   b.   Kāsım   ile   Katâde’nin   birlikleri   Zülhuleyfe’de   karşılaştı   ve   Sâlim, Katâde’yi   Mekke’ye   dönmeye   mecbur   etti   (Abdülmelik   b.   Hüseyin   el-Âsımî,   IV,   225).   Mekke   Emîri   Şerîf   Sa‘d   1107’de (1695-96)   kardeşi   Muhsin’i   nâib   olarak   tayin   etmek   için   Medine’ye   geldiğinde   çadırını   Zülhuleyfe’de   kurdurdu   ve   şehrin ileri gelenleriyle burada buluştu (Abdülbâsıt Bedr, II, 376).                   Zülhuleyfe’de   Resûl-i   Ekrem’in   ilk   defa   namaz   kıldırdığı   semüre   ağacının   yeri   belirgin   duruma   getirilip   koruma   altına alındı   (Müsned,   II,   136;   Semhûdî,   III,   422).   Ömer   b.   Abdülazîz,   Medine   valiliği   esnasında   burayı   Mescidü’ş-şecere   adıyla mescide   çevirdi.   Mescid-i   Zülhuleyfe,   Mescidü’l-mîkāt,   Mescidü’l-ihrâm   da   denilen   bu   mescidin   daha   aşağısında   Hz. Peygamber’in   Mekke’den   Medine’ye   dönerken   namaz   kıldırdığı   mekân   da   belirlenerek   mescid   haline   getirildi.   Mescidü’ş- şecere’nin   güneydoğusunda   (kıble   yönü)   yer   alan   Mescid-i   Zülhuleyfe’ye   göre   daha   küçük   olan   bu   mescid   Mescidü’l- Muarres   adıyla   şöhret   kazandı.   Abbâsîler   zamanında   onarım   gören   Mescid-i   Zülhuleyfe   kıble   tarafında   küçük   bir   kemeri, kuzeybatı   köşesinde   bir   minaresi   bulunan,   taş   ve   kerpiçten   yapılmış   basit   bir   yapı   idi   (a.g.e.,   III,   423);   çevresinde   su kaynakları   vardı   ve   sel   yatağının   üzerinde   bulunmasından   dolayı   sık   sık   tamir   ediliyordu.   Memlükler   ve   Osmanlılar döneminde   çeşitli   onarımlar   geçiren   bu   mekânı   ziyaret   eden   Evliya   Çelebi   Mescid-i   Zülhuleyfe’yi,   Hz.   Ali’ye   nisbet   edilen suyu   bol   ve   lezzetli   bir   kuyunun   yanında   geniş   bir   hurma   bahçesinin   içinde   on   iki   kubbeli,   minaresiz,   mahfili   ve   minberi olmayan,   zemini   kumla   kaplı   kâgir   bir   yapı   olarak   niteler   (Seyahatnâme,   IX,   338-339).   Semhûdî’nin   (ö.   911/1506) Mescid-i   Zülhuleyfe’nin   kıble   tarafında   bazı   izleri   bulunduğunu   söylediği   Mescidü’l-Muarres   (Vefâʾü’l-vefâʾ,   III,   424- 427),   Eyüp   Sabri   Paşa’nın   kaydettiğine   göre   zaman   içinde   sellerle   ortadan   kalkmış   ve   arsası   kumlarla   dolmuştur (Mir’âtü’l-Haremeyn, II, 1107).                   XX.   yüzyılın   ortalarından   itibaren   hacı   sayısının   artması   üzerine   Mescid-i   Zülhuleyfe’nin   yenilenmesi   ve   çevresinde düzenlemelerin   yapılması   gerekliliği   ortaya   çıktı.   Melik   Faysal   b.   Abdülazîz   döneminde   birtakım   çalışmalar   yapıldıysa   da asıl   genişletme   ve   yenileme   faaliyetleri   Melik   Fehd   döneminde   gerçekleştirildi.   Çevresindeki   yeşil   alan   ve   sosyal   tesislerle birlikte   90.000   metrekarelik   bir   alanı   kaplayan   ve   6000   metrekarelik   iç   alanında   5000   kişinin   aynı   anda   namaz   kılabildiği Mescid-i   Zülhuleyfe   ihrama   girmek   için   buraya   geleceklerin   bütün   ihtiyaçları   karşılanacak   şekilde   düzenlendi.   Bugün Medine’nin   güneybatı   sınırının   ulaştığı,   Medine-Mekke   yolunun   sağ   tarafında   kalan   Mescid-i   Zülhuleyfe’nin   Mescid-i Nebevî’ye uzaklığı yaklaşık 11 kilometredir.

AMBARİYE MESCİDİ Medine’de   Osmanlı   sultanı   Abdülhamit   Han’ın   yaptırmış   olduğu   bir   camidir.   Beyaz   kubbesi,   kesme   taştan   inşa   edilmiş ölçülü minaresi ve sağlam yapısı ile Osmanlı devletinin Medine hizmetlerine şahitlik ediyor. Amberiye   cami,   Medine   de   tren   istasyonunun   hemen   yanında   bulunmaktadır.Abdülhamit   han   tarafından   inşa   ettirilen   bu eser,   Osmanlı   devletinin   peygamber   şehrine   kazandırdığı   onlarca   eserden   bir   tanesidir.   Hicaz   demiryolunun   hizmette bulunduğu   yıllarda,   Medine’de   inen   hac   ve   umre   yolcuları   bu   camide   hem   namazlarını   kılar   hem   de   yorgunluklarını giderirlerdi. Amberiye    cami,    mescidi    nebeviye    birkaç    kilometre    mesafededir.    Osmanlı    sultanları    bazı    sebeplerden    dolayı    hac görevlerini   yerine   getirmezlerdi.   Bundan   dolayı   yerlerine   bazı   kimseleri   Hac’a   gönderirlerdi.   Bir   hac   mevsiminde   sultan Abdülhamit   han,   hac   farizasını   yerine   getirmek   üzere   vezirini   görevlendirir.   Yıldız   sarayından   vezirini   dualarla   ve   kutlu toprakların   insanlarına   verilmek   üzere   türlü   türlü   hediyelerle   uğurlar.   Ve   vezirinden   bir   istekte   bulunur.   Hac   dönüşünde Ravza-i Mutahhara’dan’ bana bir avuç toprak getir’ der. Vezir,   hac   ibadetini   yerine   getirir.   Mekke-i   Mükerreme   de   tavaf   eder.   İslam   dünyasından   gelen   Müslümanlarla   tanışır. Büyüklere   saygılı,   küçüklere   sevecen   davranır.   Fakirlere,   Sultan’ın   vermiş   olduğu   emanetleri   dağıtır.   Arafat’ta   vakfeye durur.    Mina’da    şeytan    taşlar.    Mekke’den    Medine’ye    giderken,    peygamberimizin    çektiği    sıkıntıları    düşünür.    Baki Kabristanı’nda   dünyanın   geçiciliğini   anlar.   Vezir,   hac   görevini   tamamlar.   yorgun   bir   şekilde,   Arafatta   ilahı   affa   uğramış yüzlerce   hacı   birlikte   İstanbul’a   gelmek   için   trene   biner.   Trende   padişahın   ricası   aklına   düşer.   Tren   hareket   etmek üzeredir.   Mescidi-   nebeviye   gidip   toprak   almaya   zaman   kalmamıştır.   Trenden   inerek   istasyonun   yanındaki   boş   araziden bir avuç toprak alır. İstanbul’a   vardığında   padişah   onu   bir   kardeşi   gibi   karşılar.   Sarılır.   Efendimizin(sallallahu   aleyhi   ve   sellem)in   kokusunu hissetmeye   çalışır.   Ve   sözü,   Ravza-i   Mutahhara   toprağına   getirir.   Vezir,   kadife   bir   kesenin   içine   koyduğu   toprağı   sultan Abdülhamit   Han’a   verir.   Abdülhamit   han   itinalı   bir   şekilde   ve   hürmet   ile   toprağı   avuçlarının   içine   alır.   Koklar,   bir   daha koklar…   Döner,   Vezir’ine’bu   toprağın   amberi   var.   Lakin   miski   yok’   der.   Vezir   şaşırır.   Ve   doğruyu   itiraf   eder.   Bunun   üzerine padişah,   vezir’in   toprak   aldığı   yere   bir   mescit   inşa   edilmesini   talep   eder.   Bir   sonraki   hac   mevsimine   kadar   Medine-i münevvere tren istasyonu karşısına beyaz kubbeli mescit inşa edildiğinde ismi hazırdır: Amberiyye Mescidi.

MEDİNE TREN İSTASYONU 2   Mayıs   1900   tarihinde   Sultan   2.Abdülhamit   uzun   yıllar   hayal   ettiği   "Hicaz   Demiryolu"   projesini   hayata   geçireceğini   ilan etti.   İleride   Bağdat   hattı   ile   birleşecek   demiryolu   Şam’dan   başlayıp   Medine,   Mekke   ve   Cidde’ye   ardından   Yemen   daha sonra   orta   Arabistan   üzerinden   Basra’ya   ulaşacaktı.   Sultan   Abdülhamit’in   proje   ile   ilgili   fikrini   açıklaması   Batı’da   alay konusu   olurken   bütün   İslam   aleminde   sevinç   ve   coşku   ile   karşılandı.   Çünkü   söz   konusu   olan   yol   bir   inanç   yoluydu. Hicaz   Demiryolu   projesi   Sultan   II.   Abdülhamid'in   en   büyük   hayali   idi.   Kutsal   topraklara   giden   hacıların,   çöl   yollarında aylarca   süren   yolculuklarının   kolaylaşması   ve   hacıların   daha   güvenli   bir   şekilde   hacca   gidip   gelebilmesi   amacıyla yapılmıştı. Bu   proje   diğer   demiryollarının   aksine   yalnız   öz   kaynaklar   ile   gerçekleştirilecekti.   Aynı   zamanda   İslam   aleminden   gelen bağışlar   da   kabul   edilecekti.   Tahmini   maliyeti   4   milyon   Osmanlı   altın   lirası   olan   projenin   yarıya   yakın   miktarı   bağışlardan karşılanmıştı.   Medine’ye   kadar   olan   bölümü   1900   km.yi   bulacak   olan   Hicaz   Demiryolu   inşaatı   1   Eylül   1900   tarihinde Şam’da yapılan törenle başladı. Bu   inşaatın   yapımında   çoğunluğu   Osmanlı   tebaasından   43   mühendis   ile   birlikte   7500   den   fazla   Osmanlı   askeri   görev almış,   Medain-i   Salih’den   başlayarak   Medine’ye   kadar   olan   bölümde   ise   tamamen   Müslüman   mühendis,   teknisyen   ve işçiler   çalışmıştır.   Hicaz   demiryolu   emperyalist   güçlerin   tüm   engelleme   çabalarına   karşın   son   istasyonun   yapımı   ile birlikte   Medine’ye   kadar   tamamlanmış   ve   1   Eylül   1908   tarihinde   işletmeye   açılmıştır.   Haziran   1916   tarihine   kadar   süren dokuz    yıllık    ömrüne    rağmen    Hicaz    Demiryolu    sağladığı    kolay    ulaşım    sayesinde    bölgenin    kültürel    ve    ekonomik kalkınmasında   önemli   rol   oynamıştır.   Ayrıca   bu   proje   birçok   mühendis   ve   teknisyenin   ilk   tecrübe   ve   yetişme   yeri olmuştur.   Burada   bilgi   ve   tecrübe   sahibi   olanlar   daha   sonraları   Türkiye   Cumhuriyeti   demiryollarının   yapılmasına   büyük katkı sağlamıştır. II.   Abdülhamid   Han,   demiryolu   hattı   mukaddes   belde   Medine’ye   ulaşınca,   Rasûlullah’ın   rûhaniyeti   gürültüden   rahatsız olmasın diye raylara keçe döşenmesini istemiştir.