1 . MESCİD’İ NEBEVİ                   İslam   tarihinde   bir   dönüm   noktası   olan   Resul’ü   Ekrem’in   Mekke’den   Medine’ye   hicretinden   sonra   gerçekleştirilen   ilk   faaliyetlerden   biri Mescid’i   Nebevi’nin   inşasıdır.   Bizzat   Hz.   Peygamber   tarafından   yaptırılan   iki   mescidden   biri   olan   (diğeri   Kubâ),   Mescid’i   Nebevi   onun Medine’deki   bütün   faaliyetlerinin   merkezinde   yer   almış   ve   fonksiyonları   bakımından   sonraki   dönemde   kurulan   camilere   örnek   teşkil etmiştir.   İslam   alimlerinin   çoğuna   göre   Mescid’i   Nebevi   fazilet   bakımından   Mescid’i   Haram’dan   sonra   gelir.   Resul’ü   Ekrem,   Sehl   ve   Süheyl adlarında   iki   yetim   çocuğa   ait   olan   bu   arsayı   mescid   yapmak   üzere   sahiplerinden   10   dinar   karşılığında   satın   aldı   ve   zemin   düzenlenmesi yapıldıktan   sonra   yaklaşık   3   arşın   derinliğindeki   temeline   ilk   taşı   Hz.   Peygamber   koydu.   Bir   yılda   tamamlanan   mescid,   taş   temel   üzerine tek   sıra   kerpiçten,   bir   adam   boyu   kadar   yükseklikteki   çevre   duvarı   ile   kuşatılarak   üstü   açık   biçimde   yapıldı.   Kıblesi   bizzat   Hz.   Peygamber tarafından   Kudüs’e   yönelik   olarak   yapılan   mescid’te   daha   sonra   kıble,   hicretten   on   altı   veya   on   yedi   ay   sonra   Kudüs’ten   Mekke’deki   Kabe’ye çevrildi.   Basit   ve   sade,   ancak   son   derece   fonksiyonel   olan   Mescid’i   Nebevi   Müslümanların   sayısının   artmasıyla   ihtiyaca   cevap   veremeyince 7.   yılda   (628)   yeni   ilavelerle   genişletildi.   Başlangıçta   üstü   örtülmeyen   Mescid’i   Nebevi’nin   kıble   tarafında   Hz.   Peygamber’in   namaz   kıldırdığı yere   yağmur   ve   güneşten   korunmak   için   hurma   kütüğünden   altı   direk   üzerinde   bir   sundurma   yapıldı.   Hz.Ebubekir   döneminde   herhangi bir   değişiklik   olmayan   mescid’te,   Hz.   Ömer   döneminde   çevredeki   bazı   evleri   mescide   dahil   etmek   için   istimlak   etti.   Hz.   Osman   döneminde Mescid’i Nebevi genişletilerek yeniden inşa edildi.                Velid   b.   Abdülmelik   zamanında   mescid’in   genişletme   çalışmaları   devam   etmiş,   kesme   taş   malzeme   kullanılarak   mescid   üç   taraftan büyümüştür.   Deprem   ve   yangın   gibi   afetlerden   zarar   gören   yapı   çok   kez   onarım   geçirmiş   olup   Abbasiler’den   sonra   bakım   faaliyetlerini Memlükler   üstlenmiştir.   Ardından   Osmanlı   padişahları   buraya   ayrı   bir   önem   vererek   birçok   imar   çalışmalarında   bulundular.   “Kubbetü’l- hücre”   veya   “kKubbetü’n-nur”   diye   anılan   kubbenin   yerine   taştan   yeni   bir   kubbe   yapıldı,   üstü   de   kurşunla   kaplanarak   yeşile   boyandı. Günümüze   kadar   gelen   ve   Mescid’i   Nebevi’nin   simgesi   olan   bu   kubbe   renginden   dolayı   “Kubbetü’l-hadrâ”   adıyla   anılmaktadır.   Osmanlılar döneminde   Mescid’i   Nebevî’de   en   büyük   imar   faaliyeti   Sultan   Abdülmecid   zamanında   gerçekleştirildi.   Mescidin   kıble   duvarında   Osmanlı çinileri   arasında,   doğu   ve   batı   duvarlarında   uzun   celi   sülüs   yazılar   yazıldı.   Suudiler   döneminde   altı   yıl   süren   genişletme   sonrasında   bazı İslam   devlet   adamlarının   da   arasında   bulunduğu   açılış   töreni   yapıldı.   Bölümleri   arasında   Hücre-i   Saadet,   Minber,   Minber,   Mihrap,   Mahfil, Minare,   Kütüphane,   Avlu   ve   birçok   çeşme   sayılabilir.   Vahyin   en   çok   geldiği   mekanlardan   biri   olan   Mescid’i   Nebevi,   Hz.   Peygamber’in   ibadet ve   ziyaret   maksadıyla   yolculuk   yapılmaya   değer   olduğunu   belirttiği   üç   mescidden   biridir.   Mescid’i   Nebevi,   Hz.   Peygamber’den   Abbasiler’in sonuna   kadar   Mekke   veya   Haremeyn   valisi   yahut   onlar   tarafından   görevlendirilen   Medine   kadısı   veya   muhtesibleri   tarafından   yönetilmiş, Eyyubiler   döneminden   itibaren   şeyhülharem   bunlara   ilave   edilmiştir.   Osmanlı   devrinde   Mescid’i   Nebevi   ile   ilgili   işlere   vali   adına   onun görevlendirdiği   naibü’l-Harem   bakmaya   başlamıştır.   Tanzimat’ın   ardından   Mescid’i   Nebevi’nin   yönetimi   Harem-i   şerif   müdürü   vasıtasıyla yürütülmüştür. 2.   UHUD “Allah yolunda öldürülenlere“ölüler” demeyin. Hayır, onlar diridirler.Ancak siz bunu bilemezsiniz.”(Bakara sûresi, âyet: 154) Medine’de   ziyaret   edilecek   en   önemli   yerlerden   biri   de,   Medine’nin   5   km.   kuzeyinde   yer   alan   Uhud’dur.   Bedir   Savaşı’ndan   sonra   sahabenin yaptıkları   ikinci   büyük   savaş   burada   vuku   bulmuştur.   Bedir’de   bozguna   uğrayan   müşrikler,   intikam   almak   üzere   çıkmışlardı   bu   savaşa.   Hz. Peygamber   gördüğü   bir   rüya   üzerine   Medine’yi   içerden   savunmak   istemekteydi.   Ancak   Bedir   Savaşı’na   katılmamış   bazı   gençlerin   ısrarı üzerine düşmanla dışarıda karşılaşmak durumunda kaldı ve Uhud’a çıktı. Uhud    Savaşı’nda    Resûlullah,    Abdullah    b.    Cubeyr    komutasında    bir    okçu    birliğini,    stratejik    önemi    bulunan    bir    boğazın    yamacına yerleştirmiş   ve   onlara,   “Bizim   onları   yendiğimizi   görseniz   bile   yerinizden   ayrılmayın!   Yenildiğimizi   görseniz   dahi   bize   yardıma   koşmayın!” diye   sıkı   sıkı   tembihlemişti.   Buna   rağmen,   müşriklerin   bozguna   uğradığını   gören   bu   okçuların   birçoğu   “Ganimet!   Ganimet!”   diye   bağırmaya başlamışlar,   Abdullah   b.   Cubeyr,   onlara   Hz.   Peygamber’in   emrini   hatırlatmışsa   da,   dinlemeyip   savaş   meydanına   inmişlerdi.   Arkadan dolanan   düşman   süvari   birliğince   etrafı   sarılan   sahabe,   iki   taraftan   da   sıkıştırılarak   hezimete   uğramıştı.   Kur’an’da   anlatıldığı   üzere   onlar, arzuladıkları   galibiyeti   gördükten   sonra   za’fa   düştüler,   (Peygamber’in   verdiği)   emir   konusunda   birbirleriyle   çekişip   isyan   ettiler.   Kimi dünyayı istiyordu, kimi de ahireti istiyordu. (Âl-i İmran sûresi, âyet: 152)                      Hz.   Peygamber’in,   bu   okçu   birliğine   kesinlikle   yerlerini   terk   etmemeleri   direktifini   vermesine   rağmen,   onların   çoğu,   ganimet   sevdasıyla, her   şeyin   bittiğini,   maksadın   hâsıl   olduğunu   zannederek   bu   emri   ihlal   etmişler,   kazanılmış   bir   zaferin   kaçırılmasına,   yetmiş   kişinin   şehit olmasına   sebep   olmuşlardır.   Oysa   komutanları   Abdullah   ile   birlikte   yerlerinde   sebat   eden   okçular   ise,   “Biz   Allah’ın   Resûlü’ne   itaat   edip, yerlerimizde durur, onun emrini terk etmeyiz” diyerek emre itaati, ahireti ve şehitliği tercih etmişlerdir.                      İşte   Uhud,   sahabe   için   büyük   bir   imtihan,   büyük   bir   dersti.   İki   zırh   birden   giymiş   olmasına   rağmen,   Hz.   Peygamber   bu   savaşta yaralanmış,   mübarek   dişi   kırılmıştı.   Komutanlarıyla   birlikte   sebat   eden   bu   şehitlerin   yanı   sıra,   Hz.   Peygamber’in   amcası   Hamza’nın   şehit edilmekle   kalmayıp,   vücudunun   da   parçalanması,   kulaklarının   kesilmesi,   kalbinin   dahi   çıkartılması;   Mekkeli   zengin   bir   ailenin   çocuğu   olan ve   Hz.   Peygamber   tarafından   Medine’ye   muallim   olarak   görevlendirilen   Mus’ab   b.   Umeyr’in   orada   şehit   olduktan   sonra   vücudunu   baştan aşağıya kadar örtecek bir örtünün dahi bulunmaması Uhud’un acı hatıralarındandı.                      Ve   bütün   bu   acı   hatıralara   rağmen   Hz.   Peygamber:   “Uhud   bizi   sever,   biz   de   Uhud’u”   diyerek   düşman   saldırılarından   dolayı   sığındığı   ve âdeta bir şahsiyet gibi gördüğü bu kayalık dağa vefa gösteriyor, cansız varlıklarla dahi bir tür sevgi-hürmet ilişkisi kuruyordu.                      Uhud   dağına   müslümanların   gözünde   ayrı   bir   özellik   kazandıran   husus,   Allah   Resûlü   (s.a.s.)’nün   zikrettiğimiz   hadis-i   şerifleri   ile müslümanların   Uhut   savaşında   bu   dağa   sığınmış   olmalarıdır.   Diğer   taraftan   Peygamber   Efendimizin   amcası   ve   İslâm   ordusunun   en   yiğit kahramanlarından Hz. Hamza (r.a.) ve diğer Uhud şehitleri Uhut şehitliğinde medfun bulunmaktadır.                      Allah   Resûlü   (s.a.s.),   Uhud   şehitlerini   ziyaret   ederdi.   Hz.   Fatma   (r.a.)   da   Uhud’da   şehit   olan   amcası   Hz.   Hamza   (r.a.)’yı   sık   sık   ziyaret ederdi. 3.   KIBLETEYN MESCİDİ                      Bilindiği   gibi   daha   önceleri   Hz.   Peygamber,   namazlarında   kıble   olarak   Kudüs’te   bulunan   Mescid’i   Aksa’ya   yönelmekteydi.   Aslında gönlünden   kıblenin   Hz.   İbrahim’in   kıblesi   olan   Kâbe’ye   çevirilivermesini   geçiriyor   ve   bu   doğrultuda   bir   vahiy   bekliyordu.   Hatta   kendisi Mekke’deyken   Kâbe’de   kıldığı   namazlarda,   Rükn-i   Yemânî   ile   Hacer-i   Esved   arasından   Kâbe’yi   önüne   almak   suretiyle   hem   Kâbe’ye,   hem   de Kudüs’e   yönelmiş   olmaktaydı.   Hicretten   yaklaşık   bir   buçuk   yıl   sonra   arzuladığı   şekilde   Kâbe’ye   kıble   olarak   yönelme   emrini   veren   Bakara sûresinin 144. ayeti indi.                      “...   Seni   elbette,   hoşlanacağın   kıbleye   döndüreceğiz.   O   hâlde   hemen   Mescid’i   Haram’a   (Kâ’be’ye)   doğru   dön.   (Ey   mü’minler)   siz   de nerede olursanız olun, (namazda) oraya doğru dönün.”                      Bu   ayetin   indiği   haberini   işitmeleri   üzerine   oradaki   sahabe,   namaz   içerisinde   yönlerini   Kudüs’ten   Kâbe’ye   çevirdiler.   Böylece   Kudüs’e yönelerek   başlanan   namaz,   Kâbe’ye   yönelerek   tamamlandı.   Bundan   dolayı   da   bu   mescide   “İki   kıble   mescidi”   anlamına   gelen   “Kıbleteyn Mescidi”   adı   verildi.   Kıblenin   değişmesi,   Hz.   Peygamber’e   uyanlarla,   ökçesi   üzerinde   gerisin   geriye   dönenleri   ayırt   etmeye   yarayan   bir imtihandı aynı zamanda (Bakara sûresi, âyet: 143). 4.   HENDEK    (Yedi Mescidler)                   Kureyş,   Hayber,   Gatafan,   Fezare   ve   Esed   Oğulları   gibi   müşrik,   Yahudi   ve   münafık   gruplardan   oluşan   ve   sayıları   on   bini   bulan   müttefik kuvvetlere   karşı   yapıldığı   için   “Ahzâb   Savaşı”;   Selman-i   Fârisî’nin   İran   tecrübesiyle   getirdiği   teklif   sonucu   Medine’nin   etrafına   kazılan hendekten   dolayı   da   “Hendek   Savaşı”   diye   anılan   bu   savaş,   Hicretin   5.   yılında   meydana   gelmiştir.   Bir   süvarinin   geçemeyeceği   derinlik   ve genişlikte   kazılan,   Medine’nin   hurmalıklarla   kaplı   bulunmayan   cephesini   çevreleyen   ve   hayli   uzun   olan   bu   hendeğin   kazılması   birkaç   hafta sürmüş,    Hz.    Peygamber    de,    ashabıyla    beraber    üstü    başı    toprak    oluncaya    kadar    hendek    kazmıştır.    Hendek’ten    çıkartılan    toprak, Müslümanlar   için   siper   olduğundan,   ne   karşıdan   bir   at   geçebilmiş,   ne   atılan   oklar   isabet   edebilmişti.   Seksenli   yıllara   kadar   bu   hendekten bazı   kesitler   mevcut   iken,   maalesef   günümüze   kadar   korunmamış   ve   üzerine   asfalt   dökülmüştür.      Müslümanlara   Yüce   Allah’ın   yardımının somut   bir   şekilde   ulaştığı   yerlerden   biri   de   bugün   Yedi   Mescitler   olarak   bilinen   mescitlerin   bulunduğu   bu   bölgedir.   Hendek   savaşının yapıldığı    yerde    Hz.    Peygamberin    ve    ileri    gelen    sahabilerin    namaz    kıldıkları,    dua    ettikleri    noktalara    bu    küçük    mescitler    yapılmıştır. Günümüzde   birkaç   tanesi   hariç   diğerleri   kaldırılmış   bulunmaktadır.   Halen   bu   alana   büyük   bir   cami   yapılmıştır.   Savaş   hazırlığını   önceden haber   alan   Allah   Resûlü   (s.a.s.),   sahabe-i   kiram   ile   istişarede   bulunmuş,   Selman-ı   Farisî’nin   tavsiyesiyle   müşriklerin   Medine-i   Münevvere’ye girmelerine   engel   olmak   ve   müdafaa   savaşı   yapmak   için,   Medine’nin   batısında   bir   hendek   kazılmasına   karar   vermiştir.   Selman-ı   Farisî’nin görüşü   ile   kazılan   hendek,   5.5   km.   uzunluğunda,   9   metre   genişliğinde   ve   4.5   m.   derinliğinde   idi.   Hendek   kazma   işinde   Allah   Resûlü   (s.a.s.) de   bizzat   ashabıyla   beraber   çalışmış   ve   onları   teşvik   etmiştir.   Kur’ân-ı   Kerim’in   otuz   üçüncü   sûresi   olan   Ahzâb   sûresi   adını   bu   savaştan almıştır.   Hendek   Savaşı’nın   yapıldığı   yerde   bulunan   Mescid’i   Seba’nın   yerine   yapılan   yeni   mescit.   Önceden   kadınları   ve   çocukları   muhkem yerlere   yerleştirerek   tedbir   alan   Müslüman   ordusu,   3000   kişiden   oluşuyordu.      Hendekle   ilk   defa   karşılaşan   müşrikler   şaşkına   döndüler. Hendek   atlanamayacak   kadar   genişti.   İslâm   askerleri   karşıdan   kontrol   ediyordu.   Hendek   savaşı   esnasında   çok   bunalan   müslümanlara Allah’ın   yardımı   yetişmiş,   Yüce   Allah   onları   görünmeyen   ordularla   desteklemiştir.   Sonunda   uzun   bir   harp   için   hazırlıksız   olan   müşrikler, havanın   soğuması,   hayvanlarının   yemlerinin   bitmesi   ve   Allah’ın   müslümanlara   olan   yardımı   neticesinde,   bu   işten   vazgeçip   muhasarayı kaldırarak   geri   dönmek   zorunda   kalmışlardır.   Şüphesiz   Hendek   Savaşı’nda   da   alınacak   birçok   dersler   vardır.   Hz.   Peygamber   her   zaman olduğu   gibi,   burada   da   tedbiri   elden   bırakmamıştır.   Gerekli   stratejiye   başvurmuş,   önerilen   makul   teklifi   kabul   etmiş,   ashabıyla   birlikte bizzat   hendek   kazmış,   Yahudi   kabilelerinin   desteğini   engellemeye   çalışmıştır.   Bazı   orduların   alt   taraftan,   bazılarının   üst   taraftan   geldiğini gören   sahabenin,   şaşkınlıktan   gözlerinin   kaydığı,   korkudan   yüreklerinin   ağızlarına   geldiği,   kötü   zanlara   kapıldıkları   ve   şiddetli   bir   sarsıntıyla sarsıldıkları   (Ahzâb,   10-12)   24   gün   süren   bu   savaşta,   şiddetli   rüzgâr   ve   görünmez   ordularından   oluşan   ilahî   yardım   yetişmiş   ve   yaklaşık   bir ay   boyunca   hayli   bunalan   müslümanları   kurtarmıştı.   Rüzgâr   ve   kum   fırtınası   karşısında   telef   olma   korkusuyla   düşman   geri   çekilmiş,   farklı gruplar   dağılmış   ve   Hendek   Savaşı   en   az   zararla   atlatılmıştı.   Hendek   Savaşı’nın   yapıldığı   bu   mekânlar   ziyaret   edilirken,   dünyanın   çeşitli ordularının   daha   güçlü   ittifaklarla,   İslâm   dünyasının   çeşitli   bölgelerinde   benzer   savaşlar   yaptığını,   ancak   ne   o   bölgelerdeki   müslümanların, ne   de   diğer   müslümanların   ilahî   yardıma   nail   olabilecek   gerekli   tedbirleri   alamadıklarını,   birlikte   olamadıklarını,   yeni   hendekler   kazmak şöyle    dursun,    tam    tersine    birbirlerinin    kuyularını    kazmaya    çalışmalarının    nedenleri    üzerinde    düşünmek    gerekmektedir.    Bunalan müslümanları kurtaran bu şiddetli rüzgârların, o görünmez orduların asrımızda niçin yitirildiğini de orada düşünmek gerekir.         Yedi Mescidler                      Hendek   savaşının   yapıldığı   bölgede   bir   birine   yakın   küçük   küçük   yedi   mescid   bulunmaktadır.   Bunlara   "   Yedi   Mescidler"   denir. Medine’ye gelenler tarafından buraların da ziyaret edilmesi âdet haline gelmiştir. 5.   KUBA MESCİDİ                      Kuyuları   ve   hurma   bahçeleriyle   meşhur   verimli   bir   vaha   üzerinde   kurulmuş   olan   ve   adını   buradaki   bir   kuyudan   alan   Kubâ,   Mekke   yolu üzerinde   bulunan   bir   köydü.   Rasülüllah   Efendimiz   Mekke’den   Medine’ye   hicretleri   esnasında   Medine’ye   yaya   bir   saatlik   mesafede   bulunan Kubâ’ya   ulaştı.   14   gün   müsafir   kaldı.   Bu   süre   içerisinde   Evs’in   bir   kolu   olan   Amr   b.   Avf   oğullarından   Gülsûm   b.   El-Hedm’in   evinde   misafir kaldı;    genişliğinden    dolayı    daha    uygun    gördüğü    Sa’d    b.    Hayseme    el-Ensari’nin    evinde    de    ashabıyla    sohbet    etti.    İnşaatında    bizzat kendilerinin   de   çalıştığı   İslam’da   ilk   mescidi   yaptırdı.   Burada   namaz   kıldı.   Sa’d   b.   Hayseme’nin   evinde   Rasülüllah’ın   (s.a.v.)   namaz   kılarak ashabıyla   sohbet   ettiği   yer   1985’te   gerçekleşen   son   imara   kadar   korunmuş,   bu   genişletmede   Kubâ   Mescidi’ne   dâhil   edilmiştir.   Kubâ Mescidi,   Mescid’i   Haram,   Mescid’i   Nebi   ve   Mescid’i   Aksâ’dan   sonra   en   faziletli   mesciddir.   Kubâ   Mescidi’nde   namaz   kılmayı   umreyle   eşdeğer gören   Peygamber   Efendimiz,Medine’de   bulunduğu   zamanlar   Cumartesi,   bazen   da   Pazartesi   günleri   ve   Ramazan’ın   17.   günü   Mescid’i Kubâ’ya giderek namaz kılar, burada verilen Kur’an-ı Kerim derslerini denetler, kendisine sorulan soruları cevaplandırırdı. Kur’an-ı Kerim’de Tevbe Suresinin 108. ayetinde sözü edilen mescidin Kubâ Mescidi olduğu kabul edilir: “Tâ   ilk   günden   takva   üzere   tesis   edilen   mescid   içinde   namaz   kılman   elbette   daha   layıktır.   Onun   içinde   çok   temizlenmeyi   sevenler   vardır. Allah da çokca temizlenenleri sever.” (Tevbe, 108) Âyet-i    Kerimede    zikri    geçen    “temizliği    seven    erkekler”    ifadesi    ile    Kubâ    halkı    kastedilmiştir.    Çünkü    onlar    su    ile    istincayı    âdet    haline getirmişlerdi (Elmalılı Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, ilgili âyetin tefsiri). Kuba   Mescidini   ziyaret   etmek   ve   burada   namaz   kılmak   müstehaptır.   Burası,   Hz.   Peygamber   (s.a.s)’in,   düzenli   olarak   Cumartesi   günleri, zaman   zaman   da   Pazartesi   günleri   ziyaret   etmeyi   âdet   haline   getirdiği   bir   mesciddi.   Oraya   bazen   binekli   olarak   bazen   yaya   gider   ve   namaz kılardı. Bir hadîs-i şeriflerinde bunu müslümanlara da tavsiye ederek şöyle buyururlar: “Kim   evinde   güzelce   temizlenip   abdest   aldıktan   sonra   başka   maksatla   değil,   sadece   namaz   kılmak   için   Kuba   Mescidi’ne   giderse   bir   umre yapmış gibi sevap kazanır.” (Tecrid c.4, s.212 6.   CENNETÜ’L BAKÎ                      Medine'nin   Baki'   veya   Baki'ul   garkad   adı   verilen   mezarlığı   şehrin   güneydoğusunda   Mescid’i   Nebevi'nin   yakınında   yer   almaktadır. Eskiden   buraya   Kanunı   Sultan   Süleyman   devrinde   yapılan   ve   bugün   mevcut   olmayan   kalenin   Baki'   kapısından   geçilirken   bugün   Mescid’i Nebevı ile arasında sadece küçük bir cadde bulunmaktadır. ilk   defa   Resulullah   tarafından   mezarlık   haline   getirilen   bu   alan   daha   önce   "garkad"   adı   verilen   bir   tür   çalılıkla   kaplı   idi.   Türkler   arasında daha    çok    Cennetü’l    Baki'    adıyla    meşhur    olan    bu    mezarlığa    muhacirlerden    ilk    defnedilen    Osman    b.    Maz'un,    ensardan    ise    Es'ad    b. Zürare'dir.   Daha   sonra   Medine'deki   her   kabile   Cennetü’l   Baki'de   kendilerine   yer   ayırdı.   Hz.   Peygamber'in   oğlu   ibrahim'den   sonra   kızları Rukiye   ve   Zeyneb,   Hz.   Fatıma   ile   oğlu   Hz.   Hasan   da   buraya   defnedildiler.   Kerbela'da   şehid   edildikten   sonra   Şam'a   götürülen   Hz.   Hüseyin'in başı,   Yezıd   b.   Muaviye   tarafından   Medine'ye   gönderilince   annesinin   yanına   defnedildi.   Hz.   Peygamber'in   amcası   Abbas   ile   halası   Safiyye   ve bazı   torunları   da   burada   yatmaktadır.   Baki'a   defnedilenler   arasında   Resul’ü   Ekrem'in   "benim   ikinci   annem"   dediği   Hz.   Ali'nin   annesi   Fatıma bint   Esed   ile   müminlerin   annelerinden   Hz.   Aişe,   Hafsa,   Ümmü   Seleme,   Zeyneb   bint   Huzeyme,   Zeyneb   bint   Cahş,   Safiyye,   Reyhane   ve Mariye    bulunmaktadır.    Cennetü'l    baki'de    Ehl-i    beyt'in    ileri    gelenlerinin    yanında    birçok    sahabi    ve    tabiin    neslinden    pek    çok    kimse defnedilmiştir. Hz. Osman, Abdurrahman b. Avf, Sa'd b. Ebu Vakkas, Abdullah b. Mes'ud, Suheyb er-Rumı ve Ebu Hureyre bunlardandır. Resulullah zaman zaman Cennetü’l Baki'ye giderek orada medfun bulunanlara dua ederdi. Burada   Allah'ın   resulünün   amcası   Abbas,   Aişe,   Hasan,   Osman   gibi   sahabilerin   kabirleri   üzerine   daha   sonralan   inşa   ettirilen   türbelerle diğer    mezar    yapıları    daha    sonra    ortadan    kaldırılmış,    mezarlar    sadece    baş    ve    ayak    uçlarına    konulan    küçük    taşlarla    belirlenmiştir. Genişletmelerle birlikte günümüzde 180.000 m2 'ye ulaşan Cennetü’l Baki' yine Medine mezarlığı olarak kullanılmaktadır. 7.   MESCİD’İ ĞAMÂME (MUSALLÂ) (Bulut Mescidi)                   Efendimiz   Hz.   Muhammed   (s.a.v)   Medine   deki   ilk   bayram   namazını   ve   son   dört   sene   bayram   namazlarını   kıldırdığı   yer   olarak   bilinir. Münaha   diye   bilinen   bu   yerde   Peygamber   efendimiz   (s.a.v)   mucizelerinden   biri   olan   yağmur   duasında   efendimizin   üstüne   gelen   bulutun gölgelendirmesi   ve   sonrasında   yağan   yağmur   üzerine   bulut   anlamına   gelen   GAMAME   denilmiştir.   Osmanlı   sultanı   I.Abdülmecit   tarafından yaptırılan irili ufaklı 10 kubbeden oluşan mescide bakıldığında bulutu andırmaktadır. İslâm'ın   ilk   asırlarında   genellikle   şehirlerin   kenar   kısımlarında   toplu   namazlar   için   musallâlar   hazırlanır   ve   bayram,   cuma   namazları   gibi toplu   namazlar   bu   günkü   gibi   muhtelif   camilerde   değil,   sadece   namazgâh   denilen   bu   musallâlarda   kılınır,   böylece   bütün   şehir   halkının haftada   bir   defa   bir   araya   gelmesi   sağlanırdı.   Nitekim   Ebu   Said   El-Hudrî   (r.a)'ın   ifadesine   göre:   "Rasulullah   (s.a.s),   Ramazan   ve   Kurban bayramlarında   musallâya   çıkar   ve   ilk   başladığı   şey   namaz   olurdu.   Namazdan   sonra   ayağa   kalkarak   sahabeye   vaaz   eder,   onlara   gerekli tavsiyelerde   bulunur,   gerekli   emirleri   verir,   gaza   için   göndereceği   varsa   onları   gönderir   ve   daha   sonra   musalladan   evine   geri   dönerdi" (Buhârî İdeyn, 6). Nafi'   b.   Ömer   de   der   ki:   "Rasulullah   (s.a.s),   bayram   gününün   sabahında   musallâya   gider   ve   beraberinde   mızrağı   da   götürülürdü.   Musallaya varınca   mızrağı,   kendisinin   önünde   dikilir   ve   ona   doğru   namaz   kılardı.   Rasulullah'ın   o   zamanki   musallâsı   bir   düzlükten   ibaretti   ve   önünde mihrap gibi herhangi bir şey yoktu" (İbn Mace, İkamet, 164). İslâm   hukukçuları   bu   hadisi   şerifleri   nazarı   itibara   alarak   yağmur   ve   kar   gibi   bir   özür   olmadıkça   bayram,   cuma   ve   cenaze   gibi   toplu namazların   şehir   dışında   bir   musallâda   kılınmasının   sünnet   olduğunu   ve   musallâda   bayram   namazı   kılmanın   camide   kılmaktan   daha faziletli   olduğunu   söylemişlerdir.   Hanefi   fukahası   hep   bu   görüştedirler.   Zira   Rasulullah   (s.a.s),   bayram   namazlarını   hep   Medine   camiinin dışındaki musallâda kıldırmıştır. Peygamber    Efendimizin    musallâsı,    Medineli    Münevverede,    Mescid’i    Nebevînin    kapısından    güney    batı    istikametine    doğru    500    m uzaklığında   bir   yerde   idi.   Bu   gün   Mescidü'l-Gamâme   denilen   cami   Peygamber   Efendimizin   musallâsında   yapılmıştır.   Medine   ahalisi   de Hicretin dokuzuncu yüzyılına kadar bayram namazlarını orada kılarlardı. Peygamberimizin   musallâsı   olan   Mescidü'l-Gamâme,   Hicretin   ikinci   yüzyılında   cami   haline   getirilmiştir.   Hicretin   dokuzuncu   yüzyılına   kadar bu   cami   musallâ   olarak   kullanılıyordu.   Ancak,   Mescid’i   Nebevi   genişletilince   artık   musallâya   ihtiyaç   kalmayıp   cuma   ve   bayram   namazları   da burada kılınmaya başlandı. Peygamberimiz   (s.a.s)'in   musallâsında   inşa   edilen   Mescidü'l   Gamame,   Hicretin   sekizinci   yüzyılında   Kılavun'un   oğlu   Sultan   San   tarafından tamir   edildi.   Dokuzuncu   yüzyılda   Mimar   Emir   Berdek   tarafından,   onüçüncü   yüzyılda   Osmanlı   Sultanı   Abdülmecid   Han   tarafından   ve   XIX. yüzyılda   II.   Abdülhamid   Han   tarafından   yine   tamirat   gördü   ve   nihayet   Hicri-1353   yılında,   Suud   hükümeti   tarafından   Osmanlı   mimarisi üzerine tamiratı yapıldı (Abdül Kuddus el-Ensari, Asarü'l-Medine el-Münevvere, 118). Gamame aynı zamanda bulut demektir. Peygamberimiz   Hz.   Muhammed   Mustafa   (sav)   Efendimizi   çocukluğundan   beri   çok   güneşli   günlerde   günesşin   yakıcı   sıcaklığından   koruyan bulut   medineye   hicretinden   sonra   Rasulullah   (sav)   mescidinde   veya   kapalı   alanlarda   bulunduğu   sürece   bulutun   bu   mevkide   durduğu rivayet edilmiştir. Bu sebeple bu mescide bulut mescidi anlamına gelen gamame mescidi ad verildiği ifade edilmektedir. 8.   Ebu Bekir El-Sıddık Mescidi                      El-Arida   sokağında   bulunan   mescit,   El-Mısalla   (El-Gamama)   mescidinin   yakınında   ve   Mescid’i   El-Nebevî’nin   güney   batı   tarafında   yer almaktadır.   Peygamber   Efendimiz’in   ve   daha   sonrada   adının   verildiği   Hz.   Ebu   Bekir’in   bayramlarda   namaz   kıldığı   mekanlardandır.   Mescit, Ömer   Bin   Abdülaziz’in   Medine   El-Münevvere   hükümdarlığı   sırasında   inşa   edilmiş   olup   Osmanlı   Padişahı   Sultan   II.   Mahmut   döneminde Hicri   1254   yılında   yenilenmiştir.   Dörtgen   görünümlü   olan   mescidin   her   tarafının   uzunluğu   yaklaşık   9   metredir.   Bazalt   taşından   inşa   edilen mescidin   iç   bölümü,   beyaz   kireçle   boyanmıştır.   Mescidin   girişi,   doğu   duvarında   yer   almaktadır.   Girişin   sağında   ve   solunda   dikdörtgen şeklinde   2   pencere   bulunmaktadır.   giriş,   direkt   olarak   namaz   kılınan   mekana   açılmaktadır.   Namaz   kılınan   mekanın   iç   yüksekliği   12   metreyi aşan ve boğaz kısmında aydınlatmak amacıyla 8 penceresi bulunan bir kubbeyle kapatılmıştır. Yüksekliği   yaklaşık   2   metre   ve   genişliği   yaklaşık   80   cm   olan   mihrap,   mescidin   güney   duvarının   ortasında   yer   almaktadır.   Minare   ise mescidin   kuzeydoğu   köşesinde   bulunmakta   olup   alt   bölümü   alçak   irtifalı   ve   dörtgen   şeklindedir.   Bundan   sonra   şişik   ve   yine   az   irtifalı bölüm   gelmektedir.   Bu   bölümden   sonra   boru   şeklinde   bir   gövde   ve   bunun   sonunda   kalasların   üzerine   yerleştirilmiş   bir   şürfe   bulunmakta olup, yine bir boru şeklinde bir gövde ve ardından üstte kıvrımlı bir metal ve onun da üzerinde yükselen bir hilal yer almaktadır. Mescidin    doğu    kısmında,    uzunluğu    kuzeyden    güneye    yaklaşık    13    metre    ve    genişliği    6    metre    olan    dikdörtgen    şeklinde    bir    avlu bulunmaktadır.   Kapısı   kuzeye   doğru   olup   El-   Gamame   mescidinin   meydanına   açılmaktadır.   Doğu   duvarı   siyah   taşla   kaplanınca   ve   kubbe ile   minare   beyaz   renkle   boyanınca   ortaya   her   iki   rengin   yarattığı   güzel   bir   görsel   ahenk   ortaya   çıkmıştır.   Mescit   son   dönemde   restore edilmiştir. 9.   Ömer Bin El-Hattab Mescidi                      El-Mısalla   (El-Gamâma)   mescidinin   yakınında   ve   Mescid’i   Nebevî’nin   güney   batısında   yer   almaktadır.   Mescit,   batı   tarafından   Kiba yoluna,   kuzey   tarafından   El-Gamame   mescidi   meydanına   ve   doğu   kenarı   ise   Bathan   vadisine   bakmaktadır.   Mescit,   Hicri   850   yılında Şemsettin   Muhammed   Bin   Ahmet   El-Sehlavi   tarafından   yaptırılmıştır.   Mescidin   inşa   edildiği   mekanın,   Peygamberimiz’in   ve   daha   sonrada adının   verildiği   Hz.   Ömer’in   bayramlarda   namaz   kıldığı   mekanlardan   biri   olduğu   tahmin   edilmektedir.   Osmanlı   Padişahı   Sultan   II.   Mahmut döneminde   Hicri   1254   yılında   ve   daha   sonra   oğlu   I.   Abdülmecit   döneminde   Hicri   1266   yılında   yenilenmiştir.   Dörtgen   görünümlü   olan mescidin   her   tarafının   uzunluğu   yaklaşık   8   metredir.   Bazalt   taşından   inşa   edilen   mescidin   iç   bölümü,   beyaz   kireçle   boyanmıştır.   Çatısı,   iç bölümden yüksekliği yaklaşık 12 metreye varan ve güzel bitki süslemeleriyle kaplanan bir kubbeyle örtülmüştür. Mihrap,   mescidin   güney   duvarını   ortasında   yer   almaktadır.   Sağında   ve   solunda   dikdörtgen   şeklinde   2   pencere   bulunmaktadır.   Bu   iki pencerenin   hemen   karşısındaki   kuzey   tarafında,   iki   pencere   daha   yer   almakta   olup   ortalarında   da   mescidin   girişi   bulunmaktadır.   Mescidin kuzey   tarafında   ise,   3   X   12   ölçüsünde   ve   dikdörtgen   şeklinde   açık   bir   avlu   yer   almaktadır.   Kuzeybatı   kısmının   köşesinde   uzunluğu   yaklaşık olarak   15   m   olan   bir   minare   bulunmaktadır.   Surun   yüksekliğine   kadar   dörtgen   olan   minare,   bundan   sonraki   kısımda   yaklaşık   aynı yükseklikte   sekiz   köşeli   görünümlü   olup   bu   kısım   sürfede   sonlanmaktadır.   Minarenin   3.   kısmı   ise   boru   biçiminde   olup   üstten   kıvrımlı metal bir cisim ve onunda üzerinde bir hilal ile sonlamaktadır. 10.   Mescid’i ICABE                            Melik   Faysal   caddesi'nde   (Şariu’s   Sittin)   Cennetü'   l   baki"nin   yaklaşık   385   m.   kuzeyinde   Mescid’i   Ne-bevi'ye   580   m.   uzaklıktadır. Ensardan Bent Muaviye b. Malik b. Avf toprağında bulunduğu için bu adla da anılır. Resul’ü   Ekrem   ashabından   bir   grupla   birlikte   Bent   Muaviye   Mescidi'ne   uğramış,   iki   rek'at   namaz   kılmış   ve   ardından   uzunca   bir   süre   dua ettikten   sonra   orada   bulunanlara   şunları   söylemiştir:   "Rabbimden   üç   şey   istedim.   Bana   ikisini   verdi,   birini   vermedi.   Rabbimden   ümmetimi kıtlıkla   helak   etmemesini   istedim,   onu   bana   verdi.   Ondan   ümmetimi   suda   boğarak   helak   etmemesini   diledim,   onu   da   verdi.   Felaketlerini kendi   aralarında   vermemesini   (tefrikaya   düşmemelerini)   diledim,   bunu   bana   vermedi"   (Müslim,   "Fiten",   20).   Resulullah'ın   duasının   Cenab-ı Hak tarafından kabulü dolayısıyla bu cami Mescid’i icabe diye anılmıştır. Hicretin   9.   (631)   yılında   Medine'ye   gelen   Necran   heyeti   ile   Hz.   Peygamber   arasında   hristiyanlık   konusunda   tartışma   meydana   gelmiş,   nazil olan   ayet   (Âli   İmran   3/61)   doğrultusunda   Hz.   Peygamber   yanına   Hz.   Ali,   Fatıma,   Hasan   ve   Hüseyin'i   alarak   Necran   heyetinin   yanına   gitmiş ve   ilgili   ayetleri   okuyarak   kendilerini   Mescid’i   icabe'nin   bulunduğu   yerde   mübaheleye   (beddua)   davet   etmişti.   Ancak   Necranlılar   Hz. Muhammed'in   peygamber   olma   ihtimalini   göz   önüne   alarak   buna   cesaret   edememişlerdi.   Bu   olay   sebebiyle   adı   geçen   cami   Mescid’i Mübahele diye de anılır. Hz.   Peygamber   zamanında   mescid   haline   getirilen   mekanlardan   olan   Mescid’i   icabe   uzun   süre   üstü   açık   olarak   hizmet   vermişti.   Burayı ziyaret   edenler   nafile   namaz   kıldıktan   sonra   Hz.   Peygamber'in   yaptığı   duayı   okumayı   adet   edinmişlerdi.   il.   Mahmud   ve   Sultan   Abdülmecid zamanlarında   imar   gören   Mescid’i   icabe   1997'de   yeniden   inşa   edildi   ve   çevresindeki   sosyal   tesislerle   birlikte   yaklaşık   1200   m2   'lik   bir   alana ulaştı. 11.   Mescid’i SUKYA                               Medine'nin   batısında   Vebere   hanesinde   bir   kuyunun   yanında   inşa   edilmiştir.   Resul’ü   Ekrem   Bedir   Gazvesi   için   yola   çıktığında   bu kuyunun   yanında   bir   süre   konaklamış,   yaşları   küçük   olduğu   halde   orduya   katılanları   Medine'ye   göndermişti.   Daha   sonra   Hz.   ibrahim'e Mekke'nin    bereketli    kılındığı    gibi    Medine'nin    de    ashabına    mübarek    kılınmasını    dileyerek,    onlara    Mekke'yi    sevdirdiği    gibi    Medine'yi sevdirmesini   Cenab-ı   Hakk'tan   niyaz   etmişti.   Hz.   Ömer'in   yağmur   duası   için   bu   yeri   tercih   etmesi   de   Res0lullah'ın   duasıyla   ilgilidir.   Daha sonra   buradaki   kuyunun   hemen   kuzeyinde   büyük   ihtimalle   Ömer   b.   Abdülaziz   tarafından   bir   mescid   yaptırılmıştı.   Bugün   Medine   tren istasyonu   dahilinde   güneydoğu   tarafında   yer   alan   Sükya   Mescidi,   13   x   5   m.   ölçülerinde   ve   ortadaki   büyük   olmak   üzere   üç   kubbeli   Osmanlı tarzı küçük bir mescid olarak ayaktadır. 12.   CUMA MESCİDİ           Mescid’i Atike (Vadi) adıyla da anılan bu cami, Kuba caddesinde Mescid’i Kuba'ya 350 m. uzaklıktadır Hicret   sırasında   Kuba'ya   ulaşarak   burada   Mekke'den   gelecek   olan   Hz.   Ali   ve   diğer   muhacirleri   beklemek   üzere   bir   süre   kalan   ve   24   Eylül 622   Cuma   günü   Yesrib'e   hareket   eden   Hz.   Peygamber   cuma   vakti   girince   Ranuna   vadisinde   Salim   b.   Avf   kabilesine   misafir   oldu;   buradaki namazgahta   ilk   cuma   hutbesini   okuyup   namazı   kıldırdı.   Daha   sonra   bu   ilk   cuma   namazının   hatırasını   yaşatmak   için   Mescid’i   Cum'a   adıyla meşhur olan bir mescid yaptırıldı. Mescid’i   Atike   (Vadi)   adıyla   da   anılan   bu   cami,   Kuba   caddesinde   Mescid’i   Kuba'ya   350   m.   uzaklıktadır.   ilk   defa   ömer   b.   Abdülazız'in   Medine valiliği   sırasında   inşa   edilen   Mescid’i   Cum'a,   Osmanlı   padişahlarından   II.   Bayezid   tarafından   yeniden   imar   edildi.   Mihrabının   yakınında   Hz. Peygamber'in namaz kıldığı yer belirgin hale getirildi. Daha sonra ufak çaplı onarımlar geçiren Mescid’i Cum'a 1992'de yıktırılarak yeniden inşa edilmiştir. (Hicaz Albümü, Diyanet ışleri Başkanlığı) Türk    mimarisini    andıran    yapısıyla    arzı    endam    eden    bu    mescid    Kuba    Mescinin    bir    km.    kuzeyine    düşmektedir.    Mimarı    Mahmut Kirazoğlu’dur. 13.   MESCİD’İ ZÜLHULEYFE (MÎKÂT MESCİDİ)                         Hz.   Peygamber   zamanında   Medine’den   Mekke’ye   giden   yolun   ilk   merhalesi   olan   ve   Medine   haremini   sınırlayan   dağlardan   Âir   (Ayr) yakınlarında   Medine’nin   güneybatısındaki   Akīk   vadisinde   bir   derenin   adı   olan   Huleyfe,   Arabistan’da   aynı   adı   taşıyan   diğer   yerlerden   ayırt edilmek   için   Zülhuleyfe   diye   anılmıştır.   Su   kaynakları   bakımından   zengin   sayılan,   özellikle   Hz.   Ali’ye   nisbet   edilen   bir   kuyudan   dolayı   “Âbâr-ı Alî”   (Ebyârıalî)   adıyla   zikredilen   Zülhuleyfe,   batısında   yer   aldığı   Akīk   vadisinden   ötürü   Akīk   Zülhuleyfesi   olarak   da   bilinir.   Medine’den Zülhuleyfe’ye    Tarîkuşşecere    veya    Tarîkulmuarres    yoluyla    gidilir.    Hz.    Peygamber,    Medine’den    çıkarken    Tarîkuşşecere    yolundan    gider, Medine’ye   ise   bu   yoldan   daha   aşağıda   bulunan   ve   şehre   daha   yakın   olan   Tarîkulmuarres   yoluyla   dönerdi   (Buhârî,   “Ḥac”,   15).   Resûl-i   Ekrem, Medine   çevresinden   Mekke’ye   gidenlerin   Medine’de   veya   en   geç   Zülhuleyfe’de   ihrama   girmeleri   gerektiğini   söylemiştir   (Buhârî,   “Ḥac”,   7,   9- 12;   Müslim,   “Ḥac”,   11-12).   Zülhuleyfe,   Mekke’ye   en   uzak   mîkāt   yeridir,   dolayısıyla   burada   ihrama   girmek   daha   faziletlidir   (İbn   Hacer,   III, 453).                   Hz.   Peygamber   hicretten   sonra   dört   defa   Medine’den   Mekke’ye   gitmek   üzere   yola   çıktı   ve   bu   sırada   Zülhuleyfe’ye   uğradı.   Zilkade   6 (Mart   628)   tarihinde   sahâbîlerle   birlikte   umre   için   Medine’den   hareket   edip   Zülhuleyfe   mevkiine   gelince   burada   konakladılar.   Zülhuleyfe’ye getirttiği   ve   gerdanlık   takıp   nişanladığı   kurbanlıklarını   Mekke’ye   sevketti.   Ardından   ihrama   girip   “semüre”   adı   verilen   bir   ağacın   altında namaz   kıldı   (Buhârî,   “Ḥac”,   107).   Kureyşliler’in   durumunu   öğrenmek   için   Mekke’ye   gönderdiği   Büsr   b.   Süfyân   el-Huzâî’nin   dönüşüne   kadar Zülhuleyfe’de   kaldı   ve   onun   gelmesi   üzerine   buradan   telbiye   getirerek   Mekke’ye   hareket   etti.   Ancak   Mekkeliler’in   engellemesi   yüzünden   bu umre   yapılamadı   ve   yolculuk   Hudeybiye   Antlaşması   ile   sonuçlandı.   Daha   sonra   Kâbe’yi   ziyaret   amacıyla   Medine’den   Mekke’ye   giderken Zülhuleyfe’de ihrama girilmesi, satın alınan kurbanlıklara gerdanlık takılıp Mekke’ye sevkedilmesi âdet haline geldi (Buhârî, “Ḥac”, 115).                   Hudeybiye   Antlaşması’nın   ertesi   yılı   umretü’l-kazâ   için   yine   6   Zilkade’de   Medine’den   yola   çıkan   Hz.   Peygamber   ve   beraberindekiler   Fürû’ yoluyla    Zülhuleyfe’ye    ulaştılar;    burada    ihrama    girdikten    sonra    bir    gece    kaldılar    ve    Mekke’ye    doğru    hareket    ettiler.    Resûl-i    Ekrem, Medine’den    Mekke’ye    gidişlerinde    sadece    Mekke’nin    fethi    yolculuğunda    ihrama    girmemiştir.    13    Ramazan    8    (4    Ocak    630)    tarihinde ordusuyla   Medine’den   ayrıldığında   harekâtın   hedefini   gizli   tuttuğu   için   Zülhuleyfe’de   ihrama   girmeden   Mekke’ye   yöneldi.   9   (631)   yılında emîr-i   hac   tayin   edilen   Hz.   Ebû   Bekir   de   Medine’den   yola   çıkarak   Zülhuleyfe’ye   ulaştı.   Burada   ihram   hazırlıkları   yapılırken   nâzil   olan   Tevbe sûresinin   ilgili   âyetlerini   bildirmek   için   Resûl-i   Ekrem   tarafından   gönderilen   Hz.   Ali   kafileye   Zülhuleyfe’de   veya   oradan   ayrıldıktan   bir   süre sonra katıldı (Taberî, III, 123).                   Hz.   Peygamber,   25   Zilkade   10   (22   Şubat   632)   tarihinde   Vedâ   haccı   maksadıyla   Medine’den   ayrılıp   beraberindekilerle   Zülhuleyfe’ye vardıktan   sonra   çevreden   gelecek   olanların   toplanması   için   beklemeye   başladı.   Zülhuleyfe’de   Resûlullah’ın   öğle   namazını   mı   yoksa   ikindi namazını   mı   kıldırdığı   ve   kaç   rek‘at   kıldırdığı   hususu   tartışmalara   yol   açmıştır.   Osmanlı   âlimi   Hızır   Bey,   Tuḥfe-i   Sulṭân   Murâd   Ḫan   adlı Farsça   risâlesinde   (Beyazıt   Devlet   Ktp.,   nr.   5577,   vr.   41b-44a)   Resûlullah’ın   Medine’de   öğle   vaktinin   farzını   dört   rek‘at   kıldırıp   ardından Zülhuleyfe’de   ikindinin   farzını   iki   rek‘at   kıldırdığına   dair   rivayetleri   ele   almıştır.   Bu   konuda   Enes   b.   Mâlik’ten   gelen,   “Mescid’i   Nebevî’de   öğle namazını   dört,   ikindi   namazını   ise   Zülhuleyfe’de   iki   rek‘at   kıldık”   şeklindeki   rivayet   (Buhârî,   “Ḥac”,   24-25,   27)   Enes’in   olayın   şahidi   olması sebebiyle   tercih   edilmiştir   (İbn   Hazm,   s.   252).   Hz.   Peygamber,   daha   önce   iki   umre   yolculuğunda   yaptığı   gibi   Vedâ   haccı   sırasında   da Zülhuleyfe’de   geceledi   ve   yine   semüre   ağacının   altında   namaz   kıldı   (Buhârî,   “Ḥac”,   23;   Müslim,   “Ḥac”,   30).   26   Zilkade’de   (23   Şubat)   sabah namazını   kıldırdıktan   sonra   ihrama   girmek   için   gusül   abdesti   aldı.   Öğle   namazını   Zülhuleyfe’de   kıldırıp   telbiye   getirerek   Mekke’ye   doğru yola çıktı (Buhârî, “Ḥac”, 20, 29).                   Daha   önce   Mekke’den   Medine’ye   kaçan,   Hudeybiye   Antlaşması   gereği   Mekke’ye   iade   edilmesi   gereken   Ebû   Basîr’in,   kendisini   Mekke’ye götürmekte   olan   iki   muhafızın   elinden   Zülhuleyfe’de   yemek   molası   verildiği   esnada   kaçması   da   Zülhuleyfe’nin   o   dönemde   Medine   ile Mekke    arasındaki    konaklama    yerlerinden    biri    olduğunu    göstermektedir.    Daha    sonraki    dönemlerde    Medine’den    Mekke’ye    gidenler Zülhuleyfe’de   ihrama   girmeye   devam   ettiler,   Hz.   Peygamber’in   bulunduğu   mekânlarda   kalmaya   ve   onun   uygulamalarını   yerine   getirmeye önem    verdiler    (Buhârî,    “Ḥac”,    14,    16).    Ebû    Hüreyre’nin,    hayatının    son    dönemlerinde    yabancıların    çoğalıp    görüşebileceği    sahâbîlerin azalması   dolayısıyla   Medine’den   ayrılarak   Zülhuleyfe’deki   evine   çekildiği   rivayetlerine   rağmen   (İbn   Sa‘d,   IV,   254)   Zülhuleyfe   sürekli   meskûn bir   mahal   olmadı.   Yakın   çevresinde,   özellikle   de   Akīk   vadisinde   iskân   hareketleri   başladıysa   da   devamlı   bir   yerleşimin   görülmediği,   hac günleri   öncesinde   bir   çarşının   kurulduğu   Zülhuleyfe,   tarih   boyunca   mîkāt   yeri   olmasının   yanında   buluşma   ve   geçici   konaklama   yeri   olarak kullanıldı.                   Hz.   Hasan’ın   soyundan   Katâde   b.   İdrîs,   Mekke’ye   hâkim   olduktan   sonra   Medine   üzerine   yürüdü   (601/1204).   Hüseyin’in   soyundan   gelen Medine   Emîri   Sâlim   b.   Kāsım   ile   Katâde’nin   birlikleri   Zülhuleyfe’de   karşılaştı   ve   Sâlim,   Katâde’yi   Mekke’ye   dönmeye   mecbur   etti   (Abdülmelik b.   Hüseyin   el-Âsımî,   IV,   225).   Mekke   Emîri   Şerîf   Sa‘d   1107’de   (1695-96)   kardeşi   Muhsin’i   nâib   olarak   tayin   etmek   için   Medine’ye   geldiğinde çadırını Zülhuleyfe’de kurdurdu ve şehrin ileri gelenleriyle burada buluştu (Abdülbâsıt Bedr, II, 376).                   Zülhuleyfe’de   Resûl-i   Ekrem’in   ilk   defa   namaz   kıldırdığı   semüre   ağacının   yeri   belirgin   duruma   getirilip   koruma   altına   alındı   (Müsned,   II, 136;   Semhûdî,   III,   422).   Ömer   b.   Abdülazîz,   Medine   valiliği   esnasında   burayı   Mescidü’ş   şecere   adıyla   mescide   çevirdi.   Mescid’i   Zülhuleyfe, Mescidü’l   mîkāt,   Mescidü’l   ihrâm   da   denilen   bu   mescidin   daha   aşağısında   Hz.   Peygamber’in   Mekke’den   Medine’ye   dönerken   namaz kıldırdığı   mekân   da   belirlenerek   mescid   haline   getirildi.   Mescidü’ş   Şecere’nin   güneydoğusunda   (kıble   yönü)   yer   alan   Mescid’i   Zülhuleyfe’ye göre   daha   küçük   olan   bu   mescid   Mescidü’l   Muarres   adıyla   şöhret   kazandı.   Abbâsîler   zamanında   onarım   gören   Mescid’i   Zülhuleyfe   kıble tarafında    küçük    bir    kemeri,    kuzeybatı    köşesinde    bir    minaresi    bulunan,    taş    ve    kerpiçten    yapılmış    basit    bir    yapı    idi    (a.g.e.,    III,    423); çevresinde    su    kaynakları    vardı    ve    sel    yatağının    üzerinde    bulunmasından    dolayı    sık    sık    tamir    ediliyordu.    Memlükler    ve    Osmanlılar döneminde   çeşitli   onarımlar   geçiren   bu   mekânı   ziyaret   eden   Evliya   Çelebi   Mescid’i   Zülhuleyfe’yi,   Hz.   Ali’ye   nisbet   edilen   suyu   bol   ve   lezzetli bir   kuyunun   yanında   geniş   bir   hurma   bahçesinin   içinde   on   iki   kubbeli,   minaresiz,   mahfili   ve   minberi   olmayan,   zemini   kumla   kaplı   kâgir   bir yapı   olarak   niteler   (Seyahatnâme,   IX,   338-339).   Semhûdî’nin   (ö.   911/1506)   Mescid’i   Zülhuleyfe’nin   kıble   tarafında   bazı   izleri   bulunduğunu söylediği   Mescidü’l   Muarres   (Vefâʾü’l-vefâʾ,   III,   424-427),   Eyüp   Sabri   Paşa’nın   kaydettiğine   göre   zaman   içinde   sellerle   ortadan   kalkmış   ve arsası kumlarla dolmuştur (Mir’âtü’l-Haremeyn, II, 1107).                   XX.   yüzyılın   ortalarından   itibaren   hacı   sayısının   artması   üzerine   Mescid’i   Zülhuleyfe’nin   yenilenmesi   ve   çevresinde   düzenlemelerin yapılması   gerekliliği   ortaya   çıktı.   Melik   Faysal   b.   Abdülazîz   döneminde   birtakım   çalışmalar   yapıldıysa   da   asıl   genişletme   ve   yenileme faaliyetleri    Melik    Fehd    döneminde    gerçekleştirildi.    Çevresindeki    yeşil    alan    ve    sosyal    tesislerle    birlikte    90.000    metrekarelik    bir    alanı kaplayan    ve    6000    metrekarelik    iç    alanında    5000    kişinin    aynı    anda    namaz    kılabildiği    Mescid’i    Zülhuleyfe    ihrama    girmek    için    buraya geleceklerin   bütün   ihtiyaçları   karşılanacak   şekilde   düzenlendi.   Bugün   Medine’nin   güneybatı   sınırının   ulaştığı,   Medine-Mekke   yolunun   sağ tarafında kalan Mescid’i Zülhuleyfe’nin Mescid’i Nebevî’ye uzaklığı yaklaşık 11 kilometredir. 14.   AMBARİYE MESCİDİ                      Medine’de   Osmanlı   sultanı   Abdülhamit   Han’ın   yaptırmış   olduğu   bir   camidir.   Beyaz   kubbesi,   kesme   taştan   inşa   edilmiş   ölçülü   minaresi ve sağlam yapısı ile Osmanlı devletinin Medine hizmetlerine şahitlik ediyor. Amberiye   cami,   Medine   de   tren   istasyonunun   hemen   yanında   bulunmaktadır.Abdülhamit   han   tarafından   inşa   ettirilen   bu   eser,   Osmanlı devletinin   peygamber   şehrine   kazandırdığı   onlarca   eserden   bir   tanesidir.   Hicaz   demiryolunun   hizmette   bulunduğu   yıllarda,   Medine’de inen hac ve umre yolcuları bu camide hem namazlarını kılar hem de yorgunluklarını giderirlerdi. Amberiye    cami,    mescidi    nebeviye    birkaç    kilometre    mesafededir.    Osmanlı    sultanları    bazı    sebeplerden    dolayı    hac    görevlerini    yerine getirmezlerdi.   Bundan   dolayı   yerlerine   bazı   kimseleri   Hac’a   gönderirlerdi.   Bir   hac   mevsiminde   sultan   Abdülhamit   han,   hac   farizasını   yerine getirmek    üzere    vezirini    görevlendirir.    Yıldız    sarayından    vezirini    dualarla    ve    kutlu    toprakların    insanlarına    verilmek    üzere    türlü    türlü hediyelerle uğurlar. Ve vezirinden bir istekte bulunur. Hac dönüşünde Ravza’i Mutahhara’dan’ bana bir avuç toprak getir’ der. Vezir,   hac   ibadetini   yerine   getirir.   Mekke-i   Mükerreme   de   tavaf   eder.   İslam   dünyasından   gelen   Müslümanlarla   tanışır.   Büyüklere   saygılı, küçüklere    sevecen    davranır.    Fakirlere,    Sultan’ın    vermiş    olduğu    emanetleri    dağıtır.    Arafat’ta    vakfeye    durur.    Mina’da    şeytan    taşlar. Mekke’den   Medine’ye   giderken,   peygamberimizin   çektiği   sıkıntıları   düşünür.   Baki   Kabristanı’nda   dünyanın   geçiciliğini   anlar.   Vezir,   hac görevini   tamamlar.   yorgun   bir   şekilde,   Arafatta   ilahı   affa   uğramış   yüzlerce   hacı   birlikte   İstanbul’a   gelmek   için   trene   biner.   Trende   padişahın ricası   aklına   düşer.   Tren   hareket   etmek   üzeredir.   Mescidi-   nebeviye   gidip   toprak   almaya   zaman   kalmamıştır.   Trenden   inerek   istasyonun yanındaki boş araziden bir avuç toprak alır. İstanbul’a   vardığında   padişah   onu   bir   kardeşi   gibi   karşılar.   Sarılır.   Efendimizin(sallallahu   aleyhi   ve   sellem)in   kokusunu   hissetmeye   çalışır. Ve   sözü,   Ravza’i   Mutahhara   toprağına   getirir.   Vezir,   kadife   bir   kesenin   içine   koyduğu   toprağı   sultan   Abdülhamit   Han’a   verir.   Abdülhamit han   itinalı   bir   şekilde   ve   hürmet   ile   toprağı   avuçlarının   içine   alır.   Koklar,   bir   daha   koklar…   Döner,   Vezir’ine’bu   toprağın   amberi   var.   Lakin miski   yok’   der.   Vezir   şaşırır.   Ve   doğruyu   itiraf   eder.   Bunun   üzerine   padişah,   vezir’in   toprak   aldığı   yere   bir   mescit   inşa   edilmesini   talep   eder. Bir   sonraki   hac   mevsimine   kadar   Medine-i   münevvere   tren   istasyonu   karşısına   beyaz   kubbeli   mescit   inşa   edildiğinde   ismi   hazırdır: Amberiyye Mescidi. 15.   MEDİNE TREN İSTASYONU                         2   Mayıs   1900   tarihinde   Sultan   2.Abdülhamit   uzun   yıllar   hayal   ettiği   "Hicaz   Demiryolu"   projesini   hayata   geçireceğini   ilan   etti.   İleride Bağdat   hattı   ile   birleşecek   demiryolu   Şam’dan   başlayıp   Medine,   Mekke   ve   Cidde’ye   ardından   Yemen   daha   sonra   orta   Arabistan   üzerinden Basra’ya   ulaşacaktı.   Sultan   Abdülhamit’in   proje   ile   ilgili   fikrini   açıklaması   Batı’da   alay   konusu   olurken   bütün   İslam   aleminde   sevinç   ve   coşku ile   karşılandı.   Çünkü   söz   konusu   olan   yol   bir   inanç   yoluydu.   Hicaz   Demiryolu   projesi   Sultan   II.   Abdülhamid'in   en   büyük   hayali   idi.   Kutsal topraklara   giden   hacıların,   çöl   yollarında   aylarca   süren   yolculuklarının   kolaylaşması   ve   hacıların   daha   güvenli   bir   şekilde   hacca   gidip gelebilmesi amacıyla yapılmıştı. Bu   proje   diğer   demiryollarının   aksine   yalnız   öz   kaynaklar   ile   gerçekleştirilecekti.   Aynı   zamanda   İslam   aleminden   gelen   bağışlar   da   kabul edilecekti.   Tahmini   maliyeti   4   milyon   Osmanlı   altın   lirası   olan   projenin   yarıya   yakın   miktarı   bağışlardan   karşılanmıştı.   Medine’ye   kadar   olan bölümü 1900 km.yi bulacak olan Hicaz Demiryolu inşaatı 1 Eylül 1900 tarihinde Şam’da yapılan törenle başladı. Bu   inşaatın   yapımında   çoğunluğu   Osmanlı   tebaasından   43   mühendis   ile   birlikte   7500   den   fazla   Osmanlı   askeri   görev   almış,   Medain-i Salih’den   başlayarak   Medine’ye   kadar   olan   bölümde   ise   tamamen   Müslüman   mühendis,   teknisyen   ve   işçiler   çalışmıştır.   Hicaz   demiryolu emperyalist   güçlerin   tüm   engelleme   çabalarına   karşın   son   istasyonun   yapımı   ile   birlikte   Medine’ye   kadar   tamamlanmış   ve   1   Eylül   1908 tarihinde   işletmeye   açılmıştır.   Haziran   1916   tarihine   kadar   süren   dokuz   yıllık   ömrüne   rağmen   Hicaz   Demiryolu   sağladığı   kolay   ulaşım sayesinde   bölgenin   kültürel   ve   ekonomik   kalkınmasında   önemli   rol   oynamıştır.   Ayrıca   bu   proje   birçok   mühendis   ve   teknisyenin   ilk   tecrübe ve   yetişme   yeri   olmuştur.   Burada   bilgi   ve   tecrübe   sahibi   olanlar   daha   sonraları   Türkiye   Cumhuriyeti   demiryollarının   yapılmasına   büyük katkı sağlamıştır. II.   Abdülhamid   Han,   demiryolu   hattı   mukaddes   belde   Medine’ye   ulaşınca,   Rasûlullah’ın   rûhaniyeti   gürültüden   rahatsız   olmasın   diye   raylara keçe döşenmesini istemiştir.